FILM
Piet Bakker schreef tussen 1941 en 1946 drie boeken over Cis Vrijmoeth, alias ‘de Rat’. Zowel bij de verfilming uit 1955, als die uit 1984 is het derde boek niet gebruikt. De boeken zijn geschreven vanuit het gezichtspunt van de schoolmeester van Ciske, de heer Bruins. In 1955 verfilmde de Duitser Wolfgang Staudte het verhaal zowel in het Duits als in het Nederlands. Beide versies tonen het jonge levensverhaal van Ciske door de ogen van meester Bruins. In 1984 werd Ciske opnieuw verfilmd, het voornaamste verschil met de verfilming van een kleine dertig jaar eerder is het feit dat we nu alles zien door de ogen van Ciske zelf.

 

Regisseur Guido Pieters snakte naar succes. Na het veelbelovende begin van zijn carrière – hij werd een van de grootste filmtalenten van Nederland genoemd –  had hij enkel in 1978 een groot publiek weten aan te spreken met de verfilming  van Roothaerts roman Dokter Vlimmen. De drie andere lange films die hij destijds maakte, werden zowel door de pers als het publiek niet al te positief ontvangen. Toen zijn laatste film, Te gek om los te lopen (1981), eveneens geen succes bleek, besloot Pieters opnieuw een succesvol boek als basis te nemen voor een nieuwe film: de Ciske trilogie van Piet Bakker.

 

Samen met Wim Verstappen en Karin Loomans ging Pieters aan de slag. Hun uiteindelijke scenarioversie vertoonde echter grote verschillen met het origineel. Zo speelde het verhaal zich af in de huidige tijd in plaats van in het Amsterdam van de jaren dertig. Een nogal risicovolle aanpak, die dan ook niet op veel participanten kon rekenen. Het balletje begon pas te rollen toen Matthijs van Heijningen het idee onder ogen kreeg. Nu De Lift zo succesvol bleek, kon de producent ook meer risico’s nemen. Onder zijn hoede werd er een scenario geschreven dat Ciske plaatste in de tijd waarin hij thuishoorde: in het Amsterdam van midden jaren dertig.

 

Van Heijningen sloot, in ruil voor een flinke financiële bijdrage, een contract af met de KRO voor een televisieserie van vier afleveringen. De versie op deze dvd is echter de opnieuw gemonteerde versie uit 2000, van zes afleveringen, die in totaal ruim vijftien minuten minder materiaal bevat dan de oorspronkelijke serie van vier afleveringen. De zes afleveringen duren elk ongeveer 25 minuten.

 

1. Weg van huis
2. Een nieuwe school
3. Een nieuwe vriend
4. Van kwaad naar erger
5. Moordenaar!
6. Een heldendaad

 

In een notendop vertelt Ciske de Rat het verhaal van de elf-jarige Cis Vrijmoeth. In de buurt staat hij bekend als een onhandelbaar kind, maar eigenlijk is hij een jongen met een hart van goud. Zijn opstandige gedrag is het gevolg van zijn benauwende thuissituatie. Zijn ouders leven gescheiden, hoewel ze nog steeds getrouwd zijn. Ciske’s vader Cor brengt het grootste deel van de tijd door op zee, terwijl Ciske thuis bij zijn moeder Marie in een benarde omgeving bivakkeert. Ze hebben om de haverklap ruzie. Als Ciske’s vader plots voor zijn neus staat en hem vertelt dat hij wil scheiden van Marie, waardoor Ciske bij hem kan komen wonen, kan Ciske zijn geluk niet op. Zijn moeder doet er echter alles aan om de scheiding tegen te houden en blijft mooi weer spelen voor familie en vrienden, met alle gevolgen van dien.

 

Ciske de Rat is een nostalgische, vakkundige en meeslepende verfilming van de eerste twee delen uit de Ciske trilogie van Piet Bakker. Het grootste verschil met de film uit 1955 is het feit dat we nu alles zien door de ogen van Ciske zelf. Voor de rol van Ciske koos Matthijs van Heijningen uit meer dan honderd kandidaten de toen dertien jaar oude Danny de Munk. Een gouden greep, zo bleek achteraf. De Munk speelt op overtuigende en vertederende wijze de verscheurde, opstandige maar lieve en meelevende Cis Vrijmoeth. Zijn spel is naturel en enthousiast. Met de typisch Amsterdamse bluf en bravoure zet hij de perfecte Ciske neer.

 

 

De Munk is echter niet de enige die schittert. Om hem heen staan ook Linda van Dyck, Peter Faber, Willeke van Ammelrooy, Rijk de Gooyer en Herman van Veen hun mannetje. Deze laatste speelt meester Bruins en voogd van Ciske. Van Veen heeft van nature een zachte, vriendelijke en warme uitstraling en is dan ook uitermate geschikt voor deze rol. Hetzelfde geldt voor Van Dyck, die op warme wijze gestalte geeft aan Tante Jans, de vrouw met wie Ciske’s vader Cor (Peter Faber) graag wil trouwen. Willeke van Ammelrooy speelt de moeder van Ciske en vervult de rol van verleidelijke, maar achterbakse vrouw met verve.

 

Grootste troef van de productie is echter de grootse, nostalgische vormgeving. Art-director Dick Schillemans levert knap werk af en heeft ondanks het beperkte kader waarin hij moest werken – we kennen de jaren dertig immers  als de grijze, grauwe crisisjaren – zijn eigen stempel op het geheel weten te drukken. De film werd vrijwel volledig opgenomen op bestaande locaties, die allen door Schillemans zelf zijn uitgezocht en bewerkt. Hij kiest er niet voor om enkel te werken met de typisch armoedige kleuren in kleding en decors, maar voorziet beide van meer levendigheid door ze een actieve rol te laten spelen in het geheel. Tegenover de met allerlei kleuren voorziene ouderlijke woning van Ciske, waarin onrust en chaos heerst, vormt de wasserij van Tante Jans een oase van rust door diens rustgevende blauw met wit beschilderde muren. Ook in de kleding is een mooie balans gevonden tussen de diverse personages. Het eindresultaat is een bijzonder sfeervol, nostalgisch en levensecht ogend Amsterdam ten tijde van de crisisjaren.

 

Frans Bromet legt dit alles op een dynamische wijze vast. Met de camera in de hand volgt hij Ciske, neemt hij op de juiste momenten een afwachtende houding aan en reageert op datgene wat er gebeurt. Door deze losse manier van filmen krijgen de dramatische scènes een grotere impact; je kijkt letterlijk mee over de schouder van Ciske en wordt meegesleept in zijn reacties. Dit levert pakkende en ontroerende momenten op.

 

Voor de muziek werd Erik van der Wurff gevraagd, die sinds zijn studententijd goede contacten onderhield met Herman van Veen. De twee zijn ook vandaag de dag nog een onafscheidelijk duo. Van der Wurff levert een belangrijke bijdrage aan de sfeer die Ciske uitstraalt. Zijn prachtige, meeslepende score versterkt de nostalgische sfeer. Saillant detail is dat Van der Wurff de score zelf gefinancierd heeft omdat Van Heijningen daar geen zin in had. Naast deze muzikale bijdrage van Van der Wurff zingt De Munk ook nog twee rasechte smartlappen. De eerste, ‘Ik voel me zo verdomd alleen’, opent elke aflevering en de tweede, ‘Vergeet nu maar je zorgen’, zorgt voor het slotakkoord van het verhaal.

 

Ciske de Rat is Pieters’ beste film. Een film waarin hij zijn vaak niet erkende talent duidelijk laat zien en zowel qua beeld- als spelregie het beste uit zichzelf en anderen naar boven haalt. In deze serie is ongeveer vijftien minuten extra materiaal te zien. Een aantal scènes zijn wat langer, andere zijn weer compleet nieuw in vergelijking met de filmversie. En zoals zo vaak mag men ook hier stellen dat de juiste scènes de bioscoop uiteindelijk niet hebben gehaald. Op een enkele scène na voegen ze weinig toe aan de kern van het verhaal. Jammer dat men de oorspronkelijke nóg langere serie niet heeft uitgebracht, maar voor de liefhebber van de film zijn de vijftien minuten extra materiaal leuk om te zien.

 

Waardering: **** half

 

 

ACHTERGRONDINFORMATIE
Voor een interview met de componist van de filmmuziek Erik van der Wurff klik hier. Voor een achtergrondartikel over Ciske’s ‘opvolger’ Op Hoop van Zegen klik hier.

 

BEELD
De beeldkwaliteit van deze dvd is matig. De conditie van de print niet om over naar huis te schrijven. Het geheel trilt, verspringt en zwalkt meer dan eens en de print zit vol met krassen en andere beschadigingen. Het enige positieve is de kleurbalans, die nog redelijk in tact is. Het contrast en de helderheid zijn af en toe iets te hoog of juist te laag.

 

GELUID
Over het geluid kunnen we gelukkig iets positiever zijn: de in Dolby Digital 2.0 (192 kb/s) track vastgelegde geluidsband is ruis- en beschadigingsvrij en de dialogen zijn goed te volgen. Ook de muziek komt goed uit de twee speakers. Veel laag of diepte is er echter niet aanwezig.

 

 

EXTRA’S
De zes afleveringen van elk een kleine 25 minuten zijn vastgelegd op twee dvd’s. Hoewel dit niet nodig was geweest, geeft het de release wel een mooier tintje. De afleveringen zijn niet opgedeeld in hoofdstukken. Beide dvd’s zijn voorzien van eenzelfde menu; een statisch plaatje met een foto uit de film waarbij op de achtergrond een deel van de titelsong Ik voel me zo verdomd alleen van Danny de Munk te horen is. De dvd’s zitten verpakt in een mooi vormgegeven digipack, met aan de binnenkant enkele foto’s uit de film. Van extra’s ontbreekt elk spoor. Ook de televisiereportage die ten tijde van de film gemaakt werd waarin Ciske de Rat en Danny de Munk elkaar ontmoeten ontbreekt.

 

 

Speelduur
ca. 148 minuten
Distributie
Bridge Entertainment
Release datum DVD
11 augustus 2005
Verpakking
Digipack
Regio
2
Beeld
4:3 Letterboxed
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Geen
Extra’s
Geen