Intense emoties
In Oorlogswinter volgen we de veertienjarige Michiel van Beusekom, die door de extreme omstandigheden die de laatste oorlogsmaanden met zich meebrengen gedwongen wordt in een paar maanden tijd zijn jeugdige overmoed en onschuld te verliezen en zich te gedragen als een bedachtzame volwassene. De camera zit de hoofdpersoon gedurende deze barre wintermaanden dicht op de huid. De kijker wordt volledig meegezogen in het hoofd en blikveld van Michiel. In een aantal scènes neemt de camera vervolgens bewust meer afstand, en zorgt er zo voor dat de ervaringen en emoties die worden opgeroepen een stuk intenser worden. Regisseur Martin Koolhoven weet de kijker door een subtiele en doelbewuste combinatie van verschillende stijlelementen meermaals volledig te doen breken.

Zowel de regie, het scenario, het spel, de cameravoering alsmede de muziek, montage en het production design zijn namelijk van bijzonder hoog niveau. Hierbij is het opvallend dat geen van deze aspecten bewust in het oog springt, maar dat er tussen deze stijlelementen een dermate overtuigende wisselwerking gaande is, dat de kijker onbewust en onderhuids wordt aangesproken. Hierdoor wordt deze als vanzelf meegesleurd in het verhaal en zijn de climaxen waarnaar de film toewerkt dusdanig doeltreffend, dat een flinke brok in de keel en adembenemende momenten een onvermijdelijk gevolg zijn.

Breekbaar
In vergelijking met het boek zijn een aantal personages geschrapt – zo komt de barones niet in levende lijve voor in de film, maar speelt haar dagelijks heldhaftige optreden wel een belangrijke rol in het verhaal -, zijn de dialogen en het verhaal meer to-the-point om de emoties en karakters scherper te maken en zijn er door Koolhoven, Paul Jan Nelissen en Mieke de Jong enkele unieke scènes aan het geheel toegevoegd die de personages en het verhaal van meer diepgang voorzien. Deze ingrepen zijn eerder verbeteringen dan dat ze afbreuk doen aan de basis en de sfeer van het oorspronkelijke verhaal van Terlouw. Vooral de scènes en scèneverwijzingen die de drie scenaristen zelf aan de film hebben toegevoegd zijn een grote meerwaarde.

Het meest sprekende voorbeeld hiervan – en meteen exemplarisch voor de subtiele combinatie van de verschillende stijlelementen – betreft de scène waarin Michiel na een lange dag voor de spiegel staat en voor het eerst met een scheermes in de weer is. Terwijl hij vertwijfeld en verlangend naar het mes in zijn handen kijkt, komt op de achtergrond zijn vader aanlopen. De camera doet als het ware een stap naar achter om zo het gehele beeld te vangen. Vader Van Beusekom, die zelf breekbaar oogt en zo het naderende onheil lijkt aan te kondigen, kijkt vertederd, maar tegelijkertijd trots naar zijn zoon. Hij besluit hem te helpen. Het is het eerste moment in de film dat Michiel dit toelaat, maar meteen weet je als kijker dat – ondanks alle kleine ruzies en het onderlinge onbegrip – hier twee mensen staan die een ontzettend sterke band met elkaar hebben. De scène verenigt in enkele tientallen seconden gevoelens en emoties die een heel leven omvatten en brengt bovendien over, dat de toekomst er wellicht nog zwarter uit gaat zien.

Stijl
Zo zijn er meer scènes in Oorlogswinter die een breed spectrum aan emoties weten te vangen zonder daarbij gebruik te hoeven maken van allerlei omslachtige dialoogzinnen en verbale verwensingen. Het zijn vooral de visuele aankleding van de film – de prachtig besneeuwde landschappen, rekwisieten en locaties -, de keuzes op gebied van cameravoering, het innemende acteerwerk en het subtiele scenario – met weinig dialoog en fijnzinnige verwijzingen – die ervoor zorgen dat de losstaande sequenties en de film als geheel de gewenste effecten bereikt. Koolhoven combineert een pakkende, kleinschalige aanpak – het dicht op de huid zittende camerawerk, de close beelden en het subtiele scenario – met enkele groteske scènes, waarin bombastische muziek – gecomponeerd door Pino Donaggio (Dressed to Kill, Body Double, Don’t look now) – slow-motion beelden en extreme close-ups de boventoon voeren. Doordat de film dit soort stijlwisselingen op onbewust niveau al een aantal maal introduceert, voelen ze natuurlijk aan en ogen de scènes oprecht en hartverscheurend.

Bevrijding
Hartverscheurend zijn ook de laatste minuten van de film, waarin (nogmaals) duidelijk wordt hoe geraffineerd de film in elkaar zit. Terwijl buiten feest gevierd wordt ter ere van de bevrijding, staat Michiel stil in de werkkamer van zijn vader. De camera neemt wederom enige afstand. Michiel staat met zijn rug naar de camera toe in beeld. Zijn houding straalt dezelfde breekbaarheid uit als die van zijn vader in enkele scènes eerder in de film. Dat deze scène weet te ontroeren is niet alleen de verdienste van de gelijkenis tussen deze shots, maar ook door het gevoelige en open spel van de acteurs. Zonder een ander tekort te willen doen, moet hierbij een speciale vermelding gemaakt worden voor debutant Martijn Lakemeijer, die van Michiel een geloofwaardig, ontroerend en breekbaar personage maakt.

Dit wordt eveneens geïllustreerd in de laatste scène van de film. Al vroeg in de film gaat Michiel samen met zijn buurjongetje op zoek naar spullen in de buurt van een neergestort vliegtuig. Ze vinden daar onder meer een buis die geluid produceert wanneer er flink mee gezwaaid wordt. In de eindscène van de film zwiept de buurjongen het ding bevrijdend boven zijn hoofd. Michiel staat er wat besluitloos bij. Als hij de buis krijgt aangereikt, draait hij deze eerst rustig en statisch heen en weer, alsof hij niet meer weet hoe hij met dit soort kinderlijke onschuld moet omgaan. De camera neemt zijn gezicht vervolgens close en benadrukt hiermee de betrokkenheid van de kijker. Langzaam zien we Michiels mondhoeken loskomen en verschijnt er een glimlach op zijn gezicht. Een bevrijdende glimlach, die de toekomst weer wat hoop geeft.

Waardering: **** half

Oorlogswinter (2008) Regie: Martin Koolhoven Scenario: Paul Jan Nelissen, Mieke de Jong, Martin Koolhoven Producent: Els Vandevorst, San Fu Maltha Camera: Guido van Gennep Muziek: Pino Donaggio Montage: Job ter Burg Met: Martijn Lakemeijer, Jamy Campbell Bower, Melody Klaver, Yorick van Wageningen, Anneke Blok, Raymond Thiry, e.v.a. Taal: Nederlands, Engels, Duits Duur van de film: 103 minuten / Kleur Te zien vanaf: 27 november 2008