Met een speelfilmdebuut meteen een Tiger-Award in de wacht slepen op het Internationaal Film Festival Rotterdam; het is weinigen gegeven. Eugenie Jansen lukte het. Tussenland (2002), over de ontmoeting tussen een Soedanese vluchteling en oud-Indiëstrijder, wist de jury zo te imponeren, dat de Limburgse regisseuse prompt de befaamde Tiger-Award in ontvangst mocht nemen. Op 11 september gaat haar tweede lange speelfilm in première; Calimucho. Net als bij Tussenland werkte de regisseuse met amateur-acteurs en werden er diverse stijlmiddelen toegepast om het geheel een zo realistisch mogelijke aanblik te geven. “In Calimucho wordt de vraag gesteld in hoeverre het leven maakbaar is, en in hoeverre het bepaald wordt door andere factoren.” Eugenie Jansen aan het woord.

Calimucho
Calimucho vertelt het verhaal van de jonge vrouw Dicky die moet kiezen tussen drie liefdes: die voor zwager Willy en zijn zoontje Timo die ze verzorgt sinds de dood van heet zus; die voor de jonge tentbouwer Tarek uit Tunesië die een seizoen langs komt waaien en die voor het circusleven en haar familie. De relatie die Dicky met elk van de personen heeft, ontwricht langzaamaan de stabiliteit van het circus. Dicky beseft dat ze een drastische keuze moet maken; niet alleen tussen de twee mannen in haar leven, maar vooral tussen de liefde voor de kleine Timo, de liefde voor het circus en haar familie, en uiteindelijk voor zichzelf.

De film volgt Dicky in haar dagelijkse beslommeringen, in haar strijd met naasten en haar strijd met zichzelf. Voor Jansen gaat de film dan ook vooral over de vraag in hoeverre het leven maakbaar is, en welke factoren daar invloed op hebben. “In Calimucho wordt Dicky’s persoonlijke keuzevrijheid afgezet tegen de verwachtingen van haar omgeving. Het zoeken naar een gezonde balans tussen eigen persoonlijke wensen en datgene wat de omgeving van iemand vraagt, is het uitgangspunt van de film. Dicky bevecht haar recht op geluk, en dit gaat niet alleen ten koste van haar omgeving maar het kost haar zelf ook veel. Zijn de keuzes die ze gemaakt heeft het emotionele slagveld dat ze achterlaar waard?”

Documentaire aanpak
Opmerkelijk aan de film is het feit dat het dagelijkse leven van de acteurs overeenkomt met de wereld die de film toont. Net als bij Tussenland koos de regisseuse voor niet-professionele acteurs en liet ze deze het scenario niet lezen. “De film werd gedraaid tijdens de zomertournee van Circus Harlekino en de filmopnames vonden plaats tussen de dagelijkse routine. Omdat werkelijkheid en fictie zo zeer door elkaar liepen, hebben we ervoor gekozen de spelers hun eigen namen te laten houden. Ze waren op de hoogte van het verhaal, maar hebben het scenario nooit gelezen.” De acteurs speelden dan ook niet zozeer een personage, maar reageerden veelal op elkaar. Hierbij werden ze bijgestaan door spelregisseurs. Op deze manier trachtte Jansen de authenticiteit van het spel zoveel mogelijk te behouden. “Het doel van deze aanpak is om een dusdanige directheid te bereiken, dat er een optimale ruimte vrijkomt voor ‘authenticiteit’.

Deze manier van werken klinkt wellicht vreemd, maar gezien de jarenlange ervaring die Jansen sinds haar afstuderen aan de Nederlandse Filmacademie in 1991 heeft opgedaan, mag ze geen verbazing wekken. Net als in Tussenland ligt ook in Calimucho een grote nadruk op realiteit en wordt er een documentaire-effect gecreëerd. In grote lijnen stond het verhaal vast, maar men was steeds afhankelijk van de situatie die het dagelijkse leven van de spelers bood. “Net zoals het verhaal tijdens het draaien tot steeds nieuwe koerswijzigingen dwong, zo is de film zelf qua vorm ook een onderzoek. Hoeveel kun je weglaten in beeld en tegelijkertijd in geluid laten horen, zonder dat je het gevoel hebt dat je essentiële dingen mist?” De stijl van de film schippert dan ook tussen grote totaalshots die doen denken aan een registratie van het dagelijske leven, en een cameravoering waarbij de camera dicht op de huid van de personages zit en zo elke handeling detailrijk vastlegt. Dit alles om de film zo realistisch mogelijk te laten ogen.

Jansen benadrukt dat de film echter geen documentaire is. “Calimucho is geen documentaire, het is een documentaire aanpak die we op fictie toepassen. De stijl van de film komt voort uit de werkwijze, waarbij de acteurs steeds de aangevers zijn.” Net als voor de acteurs gold ook voor de crew het devies: ‘niet anticiperen, maar reageren’. “Op deze manier weerspiegelt de onvoorspelbaarheid tijdens de opnames de grilligheid van het dagelijks bestaan. Het leven laat zich niet louter binnen de wetmatigheden van een fictieverhaal vangen. Zo maakbaar is het niet.”

Calimucho is vanaf 11 september te zien in een aantal filmtheaters in Nederland.