Tijdens het Nederlands Film Festival, dat woensdag met de première van De Bende van Oss officieel van start gaat, staat de relatie tussen film, technische ontwikkelingen en met name de digitale beeldcultuur centraal in het programma-onderdeel Beeldenstorm. Eén van de films die vertoond wordt in het kader hiervan is een van de eerste Nederlandse geluidsfilms, De Jantjes (1934).

Beeldenstorm
Filmmakers zijn verhalenvertellers, verhalenvertellers in beeld en geluid. En film is een door techniek voortgedreven kunstvorm. Technische ontwikkelingen als geluid, kleur, Cinemascope en 3D voegden telkens weer een nieuwe dimensie toe aan film en de kijkervaring. De afgelopen twee decennia veroorzaakte de digitalisering een explosieve groei van innovaties. Met het programma Beeldenstorm maakt het NFF zich op voor de toekomst. Het festival toont momenten uit de filmgeschiedenis waarin technische innovatie de film ingrijpend veranderd heeft. Door middel van presentaties, debatten en diverse projecten onderzoekt het programma nieuwe vormen van audiovisueel vertellen.

De minder gelukkige terugkeer van Joszef Katús naar het Land van Rembrandt (1966)
geregisseerd door Wim Verstappen
met Rudolf Lucieer, Etha Coster en Barbara Meter

Joszef Katús, een jongeman van half-Hongaarse afkomst, keert op 29 april 1966 in zijn geboorteland terug. Tegen de achtergrond van vier nationale gebeurtenissen -Koninginnedag, Dag van de Arbeid, Bevrijdingsdag en Dodenherdenking- spelen de gebeurtenissen zich af. Gedurende zijn verblijf wordt hij gevolgd door een vage figuur.

‘De speelfilm begon opnieuw’
In 1966, het productiefste Nederlandse filmjaar sinds de beginperiode van de Nederlandse geluidsfilm in 1936, maakte het inmiddels legendarische duo Pim de la Parra en Wim Verstappen met De minder gelukkige Terugkeer van Joszef Katús naar het land van Rembrandt hun eerste lange speelfilm. Zonder steun van fondsen of omroepen, maar met hulp van vele vrienden en een overdosis creativiteit. Het leverde een gedenkwaardige film op. De toonaangevende criticus B.J. Bertina sprak zelfs lovend: ‘De Nederlandse speelfilm begon gisteren opnieuw.’

Pim & Wim
De samenwerking tussen Pim & Wim, die met name in de jaren zestig en zeventig een pioniersfunctie vervulden in de Nederlandse filmwereld, startte begin jaren zestig op de filmacademie, waar de twee studeerden. Samen maakten ze enkele korte films, richtten ze het filmblad Skoop op en stichtte men hun eigen productiemaatschappij $corpio Films (met de S als dollarteken; de twee hadden grootse plannen). Geld was er echter nog nauwelijks, laat staan enige vorm van een continue Nederlandse speelfilmproductie. Dat moest veranderen, vonden Pim & Wim.

No cure, no pay
Maar begin 1966 was het ze nog steeds niet gelukt een lange speelfilm te realiseren. ‘We hadden van alles geprobeerd, maar het leek hopeloos: het zou ons nooit lukken een lange film te maken,’ vertelde Pim later. Tot Wim nog twintig onbelichte filmrollen vond die men per ongeluk in handen had gekregen na een fout van het CRM. Met hulp van wat studie- en leeftijdsgenoten – waaronder Wim van der Linden, Rudolf Lucieer en Shireen Strooker – maakte men vervolgens, zonder uitgeschreven scenario, binnen een paar dagen De minder gelukkige Terugkeer van Joszef Katús naar het land van Rembrandt. Cast en crew werkten mee op ‘no cure, no pay’-basis. Uiteindelijk kostte het draaien van Joszef Katús een kleine tienduizend gulden.

Appel en een ei
De film was direct een schot in de roos. De pers reageerde verrast. ‘De Nederlandse speelfilm begon gisteren opnieuw,’ kopte de Volkskrant zelfs. En niet alleen in Nederland waren de reacties goed, ook in het buitenland was men positief gestemd. Op het filmfestival van Cannes sprak de grote Jean-Luc Godard lovende woorden en in Mannheim werd een prijs gewonnen. Veel publiek trok de film echter niet, maar Pim en Wim hadden naam gemaakt en hun wens om een continue filmproductie op gang te brengen, leek waarheid te gaan worden: nog geen half jaar later presenteerden ze hun tweede film: Liefdesbekentenissen (1967). Ook gedraaid voor een appel en een ei.