Dit jaar is het precies dertig jaar geleden dat Soldaat van Oranje – nog altijd trots aangekondigd als de grootste Nederlandse film aller tijden – zijn feestelijke première beleefde. Op 22 september 1977 werd de film onder toeziend oog van koningin Juliana aan cast en crew gepresenteerd. Gastredacteur Aart van Grootheest neemt u mee terug naar de jaren zeventig van de vorige eeuw en laat u onder andere zien hoe de productie is ontstaan, welke problemen ze met zich meebracht en hoe de film ontvangen werd door pers en publiek. In dit derde en tevens laatste deel worden de feestelijke première en de reacties van de binnenlandse en buitenlandse pers besproken. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan de verschillende versies en de verschillende dvd versies van de film. Ter afsluiting geeft Aart van Grootheest nog een slotbeschouwing.

Première en reacties op de film: “Flapdrolhelden”
Prins Bernhard was een van de beschermheren van de film. Op 22 september 1977 kreeg de film zodoende een koninklijke première. De film werd door Rob Houwer neergezet als “Neerlands Grote Speelfim”. De reacties op de film waren in Nederland echter erg “lauw”. Enkele citaten:

“Nederlands duurste speelfilm doet niets voor de filmcultuur in Nederland.”
(NRC Handelsblad)

“De huzarenstukjes die de flapdrolhelden Erik en Guus volbrengen zijn voorspelbaar en zonder verrassingen.”
(Het Parool)

“Films als Soldaat van Oranje vindt men in het buitenland dertien in een dozijn.”
(Trouw)

Quote uit de recensie van Het Parool

De Telegraaf, het AD en de Volkskrant zijn positiever. De gemengde reacties op Soldaat van Oranje en de latere films doen Paul Verhoeven besluiten naar Hollywood te gaan, waar de film wel goed wordt ontvangen. Uiteindelijk wordt de film in Nederland door 1.547.183 mensen bezocht.

In het buitenland zijn de reacties op de film beduidend positiever. Op 16 augustus 1979 gaat de film in de Verenigde Staten in première. In de Verenigde Staten wordt de film in 1980 genomineerd voor een Golden Globe. In 1979 wint de film de Los Angeles Film Critics Association Awards voor de beste buitenlandse film.

Filmposter Verenigde Staten	Filmposter Nederland	Filmposter België

Versies van de film
De meeste mensen in Nederland zullen de film kennen in de bioscoopversie die 147 minuten duurt (uitgaande van een PAL dvd). In 1979 en in 2005 is de film als de serie Voor Koningin en Vaderland door de Tros uitgezonden. Deze serie bevat een langere versie van de film (met langere en extra scènes) aangevuld met beelden van Erik Hazelhoff Roelfzema uit 1978 en documentairebeelden uit de tweede wereldoorlog. Wel zijn bij de serie de eerste beelden van de aankomst van Wilhelmina uit de originele film niet gebruikt. Als je van deze serie alleen de filmbeelden gebruikt (en het stukje van Wilhelmina aan het begin van de bioscoopversie weer gebruikt) dan kom je uit op een film van 175 minuten. Voor de liefhebber is dit de mooiste versie, er wordt meer de tijd genomen om het verhaal te vertellen en alle karakters krijgen voldoende tijd om te ontwikkelen. Ongetwijfeld is dit de film zoals Verhoeven het gewild had. Commercieel gezien is een film van 175 minuten echter gewoonweg te lang. Voor Koningin en Vaderland wordt op 24 april door Indies Entertainment Group op dvd uitgebracht.

In het buitenland zijn er naast de originele bioscoopversie van 147 minuten (met ondertiteling) twee korte versies gemaakt. De bekendste versie is Survival Run. Deze nagesynchroniseerde versie (in het Engels met een soort Vlaams accent) duurt 114 minuten is gemaakt voor een aantal Engelstalige landen (met uitzondering van de Verenigde Staten). In heb begin van de film is het Polygoon Journaal vervangen door het Gaumont British News. Enkele scènes zijn ingekort.

Er is nog een tweede kortere versie verschenen van 103 minuten. Er is veel geknipt in het verhaal en het gaat soms van de hak op de tak. Ook typische Verhoeven-elementen zijn uit deze versie gehaald, zo is de scène met het vrijende stelletje en Dirk uit het gekkenhuis eruit geknipt. Ook de scène met de tuinslang in de kont van Jan is ‘gesneuveld’. Deze tweede versie is veelal gebruikt voor buitenlandse video uitgaven in de jaren tachtig en negentig.

In het buitenland is niet alleen vaak de film veranderd, ook de titel is anders. In het buitenland is Soldaat van Oranje bekend als:

– Survival Run of Erik’s Heroes (onder meer Engeland, India en Australië)
– In opdracht van Hare Majesteit – Soldaat van Oranje (België)
– Soldiers of Soldat von Oranien (Duitstalige landen)
– Eric, official de la Reina (Spaanstalige landen)
– Soldado de Laranja (Portugeessprekende landen)
– Gestapos fiende nr. 1 (Finland)
– Hemmelig Mission – Soldat af oranien (Denemarken)
– Żołnierz Orański (Polen)
– Soldier of Orange (Noord-Amerika)

DVD-versies van de film
In het verleden zijn er in het buitenland veel VHS-versies van de film uitgekomen, met name in de jaren negentig na het succes van Basic Instinct. Ook is er een VHS-versie uitgekomen met gebarentaal. De film is in de Verenigde Staten op laserdisc uitgekomen en in 1995 is er in Nederland een video cd versie door Arcade uitgebracht. Leuker is het om stil te staan bij de versies die nu op dvd te verkrijgen zijn. Met de komst van de dvd hebben veel buitenlandse Verhoeven fans voor het eerst de mogelijkheid gehad de film in de originele versie van 147 minuten te zien.

De eerste dvd versie van de film is in 2001 door Anchor Bay in Amerika uitgebracht, inclusief het typische Paul Verhoeven commentaar in steenkolenengels. Dit is ook de enige versie met in het midden van de film de ‘pauze beelden’: de beelden (inclusief de muziek) die bleven staan in de pauze van de film. De dvd is ook opgenomen in de Paul Verhoeven Collection van Anchor Bay uit 2003.

In 2002 bracht Tartan een dvd uit in Engeland. Op deze Engelse versie zijn de pauze beelden niet te zien en is de knip na de pauze zelfs te lang, de film is een kleine minuut ‘op zwart’. Wel heeft de dvd een interessante extra in de vorm van een trailer van Survival Run. In 2007 heeft Tartan de dvd opnieuw uitgebracht, met een andere hoes. De dvd zelf is hetzelfde gebleven.

De film is sinds 2003 door Atlas International te München aan diverse landen verkocht. In 2003 is de film in Rusland op dvd verschenen. Het is dezelfde versie als die van Tartan, inclusief een iets te lange knip na de pauze. In India is de film eveneens in 2004 uitgebracht, te koop voor 99 Roepies. De film staat op 2 video cd’s en is uitgebracht in de versie van Survival Run. Op de video cd staan ook trailers van bollywood films uit India. Zie hieronder het hoesje:

In 2004 is de dvd in Brazilië uitgebracht, met de Portugese titel “Soldado de Laranja”. De hoes is ‘geleend’ van Anchor Bay uit de VS, behalve dat er veel typefouten op staan (“Paul Verhooeven, Rihk de Gover”). Ook de filmversie is die van Anchor Bay, behalve dat de bioscooptrailer voor de film is geplakt. Kennelijk dachten ze in Brazilië dat de trailer onderdeel van de film was.

Pas in 2005 verscheen de film in Nederland op dvd bij distributeur Indies. Een ‘kale’ versie, met alleen twee bioscooptrailers (waaronder die van Survial Run), maar gelukkig wel in een kwaliteit die vergelijkbaar is met de versies uit Engeland en de VS. De pauzebeelden zijn niet zo lang als bij de versie uit de VS, maar er is geen “knip” te zien zoals bij de versie van Tartan uit 2002. Deze ‘kale’ versie is ook terug te vinden in de Paul Verhoeven box van Indies.

Mooiere versies zijn er in Frankrijk (Metropolitan, 2003) en Spanje (Manga films, 2006) uitgekomen. In Frankrijk is de film onderdeel van een fraai uitgevoerde Verhoeven box, met daarin de Verhoeven films die geproduceerd werden door Rob Houwer. In Spanje is de dvd los verkrijgbaar als dubbel-dvd. De film is in beide landen in dezelfde versie uitgebracht, namelijk op 2 dvd’ss. Op de eerste dvd staan de ingekorte versie van 103 minuten (in de Nederlandse en nagesynchroniseerde versie) en de making of van Frank Krom uit 2002 (bekend als Soldaat van Oranje Revisted). Op de tweede dvd staat de normale filmversie van 147 minuten, met daarop het commentaar van Paul Verhoeven zoals dat ook op de versie uit de VS uit 2001 staat. Eigenlijk zijn deze versies de enigen die de film eer aan doen. Het is beschamend dat een stuk Nederlandse filmgeschiedenis in het buitenland wél de behandeling krijgt die het verdient.

Voorkant DVD Japan	Achterkant DVD Brazilië	Voorkant DVD Rusland

De Japanse dvd heeft een zeer mooie hoes. De menu’s zijn ook mooi vormgegeven. Zie hieronder een screenshot van de Japanse dvd.

De Chinese dvd is waarschijnlijk geen officiële uitgave: de Franse dvd is ‘geript’ en er is Chinese ondertiteling aan toegevoegd. De Chinezen hebben hard hun best gedaan om er een mooie uitgave van te maken, alleen klopt er niet veel van. Zo hebben ze ook gewoon de namen van een aantal verschillende internationale distributeurs op de hoes gezet.

Volgende maand zal de film ook op dvd in Duitsland uitkomen. De dvd is onderdeel van de dvd box “Paul Verhoeven Klassiker Edition”. De box bevat de films: Turks Fruit, Keetje Tippel, Soldaat van Oranje en de Vierde Man (in een aangepaste versie).

UK versie Tartan uit 2007	Paul Verhoeven box Duitsland	Achterkant DVD Japan

Soldaat van Oranje dertig jaar na de release
Gelukkig is de waardering voor de film in de loop der jaren in Nederland toegenomen. In 1999 wordt Soldaat van Oranje gekozen als één na beste Nederlandse film van de vorige eeuw. In 2006 kiezen bezoekers van filmwereld.net de film als beste Nederlandse film aller tijden. De film laat zien hoe je als mens de Tweede Wereldoorlog beleeft en heeft zodoende ook educatieve waarde. De film wordt zelfs op scholen bij de geschiedenisles gebruikt.

De waardering voor de film is terecht. Alle betrokkenen (van acteurs tot decorbouwers) bij de film zijn door Verhoeven tot het uiterste getergd om een topprestatie neer te zetten. Het resultaat is zichtbaar in een fantastische film. Het is een prachtig verhaal over gewone mensen, dat je duidelijk laat meeleven met de karakters uit de film. De sfeer van de Tweede Wereldoorlog wordt op een fantastische wijze neergezet en subliem ondersteund door de muziek van Rogier van Otterloo.

Dertig jaar na de eerste release van de film kan gesteld worden dat Soldaat van Oranje ook in Nederland eindelijk op waarde wordt geschat, alhoewel dit niet tot uiting komt in de Nederlandse dvd uitgave. We kunnen nu wel genieten van de serie Voor Koningin en Vaderland, die op 24 april op dvd wordt uitgebracht door Indies, maar de meeste dvd versies uit het buitenland zijn superieur aan de versies waar we het in Nederland mee moeten doen. Een klassieker van dit formaat zou een special edition meer dan waard zijn. Het is met name jammer dat er geen Nederlandse versie is met commentaar van Verhoeven, de making of van Frank Krom en de setbeelden die ten tijde van de film voor diverse programma’s zijn gemaakt.

De impact die de tweede wereldoorlog op Paul Verhoeven (en eigenlijk ook op scenarioschrijver Gerard Soeteman) heeft gehad, is te groot om in één film te vertellen. In 1979 heeft Verhoeven de tv-film Voorbij, Voorbij gemaakt over de gevoelens van wraak bij het Nederlandse verzet. Interessanter is natuurlijk Zwartboek waarin Verhoeven nogmaals alle registers opentrekt om de diverse facetten van de tweede wereldoorlog te laten zien.

Onmiskenbaar heeft Zwartboek grootse kwaliteiten, maar ik ben benieuwd of over 30 jaar een vergelijkbaar artikel over Zwartboek kan worden geschreven. Vooralsnog is Soldaat van Oranje voor mij als een “Grand Old Lady” van de Nederlandse filmgeschiedenis en Zwartboek de jonge prinses die net komt kijken en het nog moet waarmaken. Met Soldaat van Oranje heeft Verhoeven geen ultieme oorlogsfilm gemaakt, maar de ultieme film over mensen in een oorlog.

Soldaat van Oranje: de making of
deel 1: De voorbereidingen
deel 2: De opnames en de filmmuziek
deel 3: De première, reacties en verschillende (dvd-)versies van de film
Interview: Bas van Otterloo