In 1979 kopte de trailer van de nieuwe Nederlandse productie Twee Vrouwen ambitieus ‘de eerste internationale Nederlandse film’. Niet helemaal waar – onder andere de Scorpio-producties Obsessions (1967), Rubia’s Jungle (1969) en Rademakers’ Because of the Cats (1973) gingen de film voor -, maar met Ingmar Bergman-ster Bibi Andersson (Persona, Smultronstället) en Anthony Perkins (Psycho) in de hoofdrollen, Engels als voertaal en een stijlvolle cinematografie met broeierige beelden doet Twee Vrouwen er in ieder geval alles aan de ambitie die ze op voorhand wilde uitstralen werkelijkheid te laten worden. De film, geregisseerd én geproduceerd door George Sluizer, zette aldus hoog in, maar wist zowel nationaal als internationaal niet geheel te overtuigen.
George Sluizer
Filmmaker George Sluizer debuteerde in 1972 in de bioscopen met het veelgeprezen Joao en het Mes. De film, over een oudere man die uit jaloezie een vreselijke daad begaat op zijn veel jongere vrouw, oogstte lovende kritieken en kon op veel bijval rekenen vanuit het buitenland. Naast een nominatie voor de Gouden Beer in Berlijn, draaide de film enkele jaren met succes in Zuid-Amerika, waar het verhaal zich afspeelt.
Sluizer had het vak dan ook niet van vreemden geleerd. Nadat hij een filmopleiding had gevolgd in Frankrijk, was hij onder meer regie-assistent geweest bij Marcel Carné, Mike Todd en Bert Haanstra. Van die laatste kreeg hij in 1960 de opdrachtfilm De Lage Landen doorgespeeld, waarmee hij direct een Zilveren Beer in Berlijn wist te winnen. In de jaren daarna werkte Sluizer als regisseur en producent onder meer voor televisie en maakte hij enkele (korte) documentaires.
Zijn grote liefde voor het speelfilmvak deed hem begin jaren zeventig besluiten naast zijn werk voor televisie ook een poging te wagen in de filmwereld. Na zijn eerste wapenfeit Joao en het Mes trad hij als producent op bij Herbert Curiëls Het Jaar van de Kreeft (1975) en regisseerde hij nog enkele korte documentaires. Pas in 1979 kwam het tot een tweede speelfilm. Gebaseerd op Mulisch’ bestseller ‘Twee Vrouwen’ werkte Sluizer samen met Jurriën Rood een scenario uit, dat dicht bij het boek bleef.
Van ongeremde seksuele vrijheid naar vrouwenemancipatie
Na de commercieel teleurstellende cijfers voor Het Jaar van de Kreeft – met publiekstrekkers Rutger Hauer en Willeke van Ammelrooy voor het eerst samen in één speelfilm en een visueel vakkundige aanpak hoopten de producent en regisseur op een (inter)nationaal succes – besefte Sluizer dat, wilde hij ooit flink geld verdienen aan de productie van films, er een andere aanpak nodig was. Het Jaar van de Kreeft deed het met 269.304 bezoekers lang niet slecht, maar het lukte de film niet enige winst te maken en de landsgrenzen te overschrijden.
Toen in 1975 het boek ‘Twee Vrouwen’ van Harry Mulisch verscheen, stond de Nederlandse samenleving wederom op een tweesprong: de seksuele revolutie naderde haar einde en langzaamaan begon er vanuit de feministische hoek protest op gang te komen tegen de portrettering van vrouwen in films als louter vermaak of seksobject. De kritiek op onder meer Monique van de Ven en Willeke van Ammelrooy in de jaren daarvoor betrof dan ook vaak het feit dat men zichzelf en hun lichaam lieten gebruiken om uiting te geven aan de weerloze positie van de vrouw: de onderdanige positie van de vrouw werd door de vrije seksscènes in films (impliciet) benadrukt.
Waar in de eerste helft van de jaren zeventig seks veelvuldig een centrale positie bekleedde in de vaderlandse filmproductie – met onder meer Blue Movie (1971), Turks Fruit (1973) en Mijn Nachten met … (1975) -, daar leek de op gang komende vrouwenbeweging vanaf midden jaren zeventig aan kracht te winnen. In de tweede helft van de jaren zeventig vinden we een aantal producties terug die een feministische invalshoek met elkaar gemeen hebben. Noucka van Brakel werd zelfs een pleitbezorgster voor de vrouw door zowel Het Debuut (1977), over een tienermeisje dat een (seksuele) relatie krijgt met een oudere man, als Een Vrouw als Eva (1979), over een vrouw die haar gezin in de steek laat en plots lesbische gevoelens blijkt te ontwikkelen, te regisseren.
Beide films lieten duidelijk doorschemeren dat de vrouw voor zichzelf op diende te komen en weldegelijk geluk kon vinden in de wereld zonder dat er een man aan te pas kwam. Vanuit de radicale hoek van de vrouwenbeweging werd zelfs geopperd dat vrouwenemancipatie alleen mogelijk was als er helemaal geen man aan te pas kwam, wat meteen een verhoogde maatschappelijke interesse voor lesbiennes betekende. Nouchka van Brakel was met Een Vrouw als Eva de eerste die in Nederland een film maakte over een dergelijk thema. Mulisch’ ‘Twee Vrouwen’ van vier jaar eerder mocht zo als redelijk vooruitstrevend worden gezien.
Mulisch boek verhaalt over de relatie tussen de gescheiden Laura en de vrijgevochten jonge Sylvia. Als Laura’s ex-man (Alfred) van deze lesbische relatie op de hoogte wordt gesteld, reageert hij gepikeerd. Laura wil graag een kind, maar kan dat niet krijgen. Sylvia besluit hierop contact te zoeken met de ex-man en deze te verleiden. Gevolg: (valse) liefde, wantrouwen, verdriet en een fatale afloop.
De voorbereidingen
Bij de release van het boek in 1975 stonden een aantal producenten door het actuele thema in de rij om een optie op het boek te verkrijgen. Sluizer was één van hen. Matthijs van Heijningen bleek echter net wat sneller (of daadkrachtiger) te hebben gehandeld, waardoor Sluizers plannen in eerste instantie leken te mislukken. Naargelang de jaren vorderden, werd echter duidelijk dat Van Heijningen moeite had het project van de grond te krijgen. Toen diens rechten op het boek verlopen waren, greep Sluizer zodoende alsnog zijn kans. Het budget bedroeg anderhalf miljoen gulden (nagenoeg zevenhonderdduizend euro).
Met de internationale ervaring die hij in de eerste jaren van zijn carrière had opgedaan en de vele internationale contacten die hij inmiddels in de filmwereld had weten te leggen, ging Sluizer in het buitenland op zoek naar geschikte hoofdrolspelers. Sluizer koos er bewust voor de film op te nemen in het Engels. Op deze manier zou het buitenland geen hinder ondervinden van de taalbarrière en de productie interessanter zijn voor de export. De zoektocht verliep echter moeizaam. Beoogde actrices voor de rol van Laura, waaronder Jane Fonda en Ellen Burstyn, weigerden. Niet omdat ze het script of de regisseur niet goed vonden, maar omdat het spelen van een lesbische vrouw ‘not done’ was en men bang was dat het spelen van een lesbienne hun carrière danig zou hinderen.
Sluizer raakte echter niet ontmoedigd door deze moeizame eerste stappen en wist uiteindelijk Bibi Andersson – die eerder schitterde in onder andere enkele films van de befaamde Ingmar Bergman – voor de rol te contracteren. Anthony Perkins, die Sluizer per toeval ontmoette op een feestje, hapte vervolgens maar al te graag toe om de rol van Alfred te vertolken. Voor de rol van de jonge Sylvia kwam Sluizer uit bij het Nederlandse fotomodel Sandra Dumas, die ruim een jaar daarvoor ‘toevallig’ de één miljoenste bezoeker van Soldaat van Oranje was geweest. Sluizer ontmoette haar in een café en achtte haar rijp genoeg om de hoofdrol te spelen in een internationaal aangelegde productie.
Mulisch
Twee Vrouwen betekende niet alleen voor Dumas haar eerste rol in een film, de film staat ook te boek als de eerste Mulisch-verfilming ooit. Toen in 1975 half filmend Nederland bij hem aanklopte voor de rechten van het boek, koos hij ervoor met Matthijs van Heijningen en Frans Weisz (beoogd regisseur) in zee te gaan. Het duo bleek niet alleen vanwege het actuele thema een greep naar de rechten te hebben gedaan, maar ook uit filmisch oogpunt. Bovendien had Weisz bewezen stijlvol te kunnen filmen en klopte Van Heijningen nadrukkelijk aan de deur als talentvol en veelbelovend producent.
Dat het de twee uiteindelijk niet lukte de film daadwerkelijk te realiseren, had eveneens veel te maken met het beladen onderwerp van de roman. Beoogde hoofdrolspeelsters bleken geen interesse te hebben of waren niet beschikbaar. Naarmate de tijd verstreek drongen zich bij vooral Van Heijningen nieuwe projecten aan die wél wilden vlotten en waar bovendien een groot publiek mee werd bereikt. Het plan om ‘Twee Vrouwen’ te verfilmen verdween zo langzaam naar de achtergrond.
Toen Sluizer de rechten daarna in handen kreeg, gaf Mulisch hem alle vrijheid om het verhaal in te vullen zoals hij zelf wilde. Buiten de basis van het verhaal, de personages en sfeer van het boek, kreeg Sluizer – samen met mede-scenarist Rood – veel vrijheid om zelf aan de slag te gaan. De twee besloten echter dicht bij het origineel te blijven en zoveel mogelijk dialogen en handelingen te respecteren. Behoudens het recht om het scenario te lezen en veranderingen aan te dragen, bemoeide Mulisch zich verder nergens mee. De set heeft hij welgeteld één keer bezocht, en enkel omdat er op dat moment een promotiefoto gemaakt diende te worden.
Twee Vrouwen ging uiteindelijk op 23 mei 1979 in 28 Nederlandse bioscopen in première. De schrijver toonde zich begeesterd met het eindresultaat: “Wat mij trof is, dat iets wat je toch zelf bedenkt – en hij [Sluizer] heeft dat op de voet gevolgd, zowel dialogen als in de handeling – dat ik toch een soort ontroering kreeg. Dat wil niet zeggen dat een ander dat niet ook zal krijgen, maar ik werd getroffen door het vreemde psychologische feit dat ik iets zag dat ik totaal zelf had bedacht, maar dat toch ook weer werd teruggekoppeld op een ontroering van mij. Alsof het puur een verhaal van een ander was!”
Pers en publiek
Voordat de film in Nederland in première ging, werd Twee Vrouwen ook vertoond op het filmfestival in Cannes en had daar redelijk succes. Sluizer: “Ik heb nog twee keer voor volle zalen moeten draaien. Met zelfs publiek op de grond.” De film nodigde de aanwezigen vooral uit om na te denken over de aangereikte materie, een blijvende indruk liet de prent echter niet achter. De film werd dan wel verkocht aan onder andere de Verenigde Staten, Spanje Canada en Frankrijk, maar echt overtuigen of succes oogsten wist Sluizer internationaal niet.
Ook in Nederland overheersten de gematigd positieve kritieken. Vrijwel niemand ontkende dat de film beeld- en speltechnisch goed in elkaar zat en dat Sluizer een volwassen film had afgeleverd – al sprak een enkeling van een ‘stijlvolle mislukking’ -, maar een positief enthousiasme bleef eveneens uit. Het Vrije Volk sprak van een ‘tamelijk goede en soms ontroerende film’ die best gezien mocht worden, maar plaatste wel enkele kritische kanttekeningen, voornamelijk gericht op het scenario. Het NRC prees een aantal innemende en ontroerende spelscènes, maar had eveneens kritiek op het warrige scenario met te veel losse eindjes.
In de bioscopen deed Twee Vrouwen het niet meer dan aardig. De teller stokte uiteindelijk op 191.765 verkochte kaartjes. Dat Sluizer enkele weken na de première vanwege de kritiek op de structuur van de film de bioscopen langs ging om de vertoningskopie eigenhandig te hermonteren, mocht niet baten.
Twee Vrouwen, decennia later
In 2008 is Twee Vrouwen in het kader van het Beelden voor de Toekomst project volledig gedigitaliseerd en gerestaureerd. Het resultaat van Sluizers ingrepen ten tijde van de officiële bioscooprelease, was dat het Filmmuseum niet over één, maar twee complete negatieven beschikte. Voor het restauratieproces is veelvuldig overlegd met de regisseur en werd besloten het tweede negatief als basis voor de restauratie te nemen. Omdat door Sluizers ingrepen in de weken na de première niet geheel duidelijk was hoe de film er nu daadwerkelijk uit zag tijdens de vertoningen, werden enkele scènes ingekort of verwijderd en werd de plot iets anders opgebouwd. Middels digitale technieken werden beschadigingen en andere tekortkomingen vervolgens weggewerkt.
Het negatief dat na deze restauratie verkregen werd, diende als basis voor de vertoningskopie van de film die gedurende enkele weken langs allerlei bioscopen in het land is gegaan. Ook diende de restauratie als uitgangspunt voor de nieuw uitgegeven DVD van de film door Dutch Film Works.
Twee Vrouwen (1979)
Een film van George Sluizer, naar het boek van Harry Mulisch, met Bibi Andersson, Anthony Perkins en Sandra Dumas.
DVD specificaties:
Beeld:16:9 Anamorphic Widescreen
Geluid: Dolby Digital 2.0 – Engels
Ondertiteling: Nederlands
Genre: speelfilm
Speelduur: 108 Minuten
Lees hier een bespreking van de dvd.
Reacties zijn gesloten.