Een Pak Slaag maakt deel uit van de tiendelige dvd-box Bert Haanstra Compleet. Op 11-10-07 werd deze dvd ook apart gereleased.

 

FILM
Pas vijftien jaar na De Zaak M.P. (1960) – met 746.302 bezoekers volgens de cineast geen succes – had Bert Haanstra weer de moed gehad een nieuwe speelfilm te maken. Het resultaat, Dokter Pulder zaait Papavers, gebaseerd op een roman van Anton Koolhaas en met Kees Brusse in de hoofdrol, legde hem geen windeieren: de film trok ruim 750.000 bezoekers en kwam daarmee makkelijk uit de kosten. In een periode waarin het bioscooppubliek steeds vaker haar heil zocht bij de opkomende blockbusters was het bezoekersaantal een aangename verrassing en een reden voor Haanstra om verder te gaan op de ingeslagen weg. Wederom koos hij voor een roman van Anton Koolhaas als basis voor een nieuwe film en werd Kees Brusse gevraagd de hoofdrol te vertolken. De film, Een Pak Slaag (1979), weet echter, ondanks dat ze vakkundig geregisseerd, gespeeld en gedraaid is, door haar weifelende scenario niet te overtuigen en betekende – wrang genoeg – het einde van Haanstra’s speelfilmcarrière. 

 

Hein Slotter (Kees Brusse) staat voor de viering van zijn jubileum als president-directeur van de kinderwagenfabriek Slieps. Hij is de protégé en aangetrouwde zoon van oud-directeur Slieps (Paul Steenbergen). Als jongeman heeft Slotter van de oude Slieps alle kneepjes van het vak geleerd en de twee zijn zeer aan elkaar gehecht. Slieps’ eigen zoon Kees is een halve mislukkeling en met enkel andere medewerkers van het bedrijf probeert hij het jubileumfeest in het honderd te laten lopen. Een personeelslid dat in de achterste uithoek van het fabrieks-terrein onopgemerkt zijn werk doet, meneer Lutters, verzint een verhaal over de jonge jaren van Slotter. Hij zou als klein jochie een ontzettend ‘pak slaag’ hebben gekregen van een vriendje. Daarmee hebben de complotteurs hun wapen. Op de grote dag blijkt hun opzet boven verwachting te slagen, al is het op een wat andere manier dan ze hadden voorzien. Ongewild speelt de oude, half demente Slieps daarin de hoofdrol. Als een geslagen hond verlaat Slotter de fabriek, maar daar is het nog niet mee afgelopen. 

 

Een Pak Slaag is gebaseerd op Anton Koolhaas’ gelijknamige en tamelijk absurde roman uit 1963. Zoals veel werken van Koolhaas, gaat ook ‘Een Pak Slaag’ over een vermoeide vijftiger, die niet daadwerkelijk meer leeft, maar ingedut lijkt in de dagelijkse routine van zijn leven. Hij leeft als het ware langs het leven heen. Gedurende het verhaal, schrikt hij door toedoen van een aantal aangrijpende gebeurtenissen echter wakker en voelt hij zich als herboren. Deze thematiek vinden we ook terug in Koolhaas’ roman en Haanstra’s gelijknamige film ‘Dokter Pulder zaait Papavers’. Wat die film tot op zekere hoogte wel lukte – een geloofwaardig sociaal drama te zijn – lukt Een Pak Slaag niet. De voornaamste reden hiervoor is dat Koolhaas’ pessimistische kijk op de mensheid – die haar uiting vindt in de absurde en spottende wijze waarop de fabrieksgemeenschap, en voornamelijk degenen die het feest in het honderd willen laten lopen, worden afgebeeld – voor een wankel fundament zorgt. 

 

De mix tussen sociaalrealistisch drama en absurdisme die Koolhaas zodoende beschreef, weet nergens de juiste toon te vinden. De setting van het verhaal en de twee hoofdpersonages – Slieps en Slotter – vinden hun anker in sociaalrealisme. Slieps en Slotter zijn mensen met gevoelens en emoties, welke zich vooral laten zien tijdens de prachtige toespraak-scène na een uur film. Daartegenover staat de rest van de fabrieksgemeenschap, welke gekenmerkt wordt door een karikaturale weergave. Vrijwel elk lid van de gemeenschap lijkt een karikatuur van zichzelf te zijn doordat men vaak over-the-top reageert en nergens menselijkheid toont. Het beste voorbeeld hiervan vinden we in de scène waarin meneer Lutters, die het ‘pak slaag’-verhaal verzonnen heeft, sterft. Het personage dat getuige is van de dood van meneer Lutters loopt rustig en zonder enige emoties te vertonen richting de telefoon. In plaats van het bellen van het alarmnummer, belt hij naar de centrale van het bedrijf, die hem echter doorverwijzen naar een andere afdeling. Niemand lijkt eigenhandig iets te willen doen of in ieder geval – zoals gebruikelijk is – het alarmnummer te bellen. In de scène erna bereikt het absurdisme haar hoogtepunt, wanneer één van de complotteurs het nieuws via de telefoon te horen krijgt en uitspreekt: “Die Lutters … Ze gooien op het ogenblik zijn graf dicht. Dat kan die man niet maken!”  

 

Deze vreemde mix van sociaalrealisme en een karikaturale weergave loopt niet lekker en zorgt er vooral voor dat één van de twee centrale verhalen van de film – dat deel dat handelt over het jubileumfeest – te gemaakt en ongeloofwaardig overkomt. De andere centrale verhaallijn is die van Slieps en Slotter zelf, en de relatie tussen beiden. Ook hier schort het één en ander aan, maar dat heeft niks te maken met Koolhaas’ pessimistische kijk op de mensheid. Het feit dat beide personages en de band die er tussen beide heerst niet goed op de kijker overkomen vindt haar oorsprong dan wel eveneens in het scenario, maar heeft zo haar eigen oorzaken. 

 

Laten we voorop stellen dat zowel Slieps, als Slotter uitstekend worden neergezet door respectievelijk Paul Steenbergen en Kees Brusse. Beiden weten met weinig verbale middelen en vooral door mimiek en subtiele gebaren de personages van enige gelaagdheid te voorzien. Een gelaagdheid die in het scenario echter ontbreekt, want beide personages krijgen in de film te weinig tijd om de kijker kennis te laten maken met de beide heren. Door de nadrukkelijke focus op het andere hoofdverhaal van de film, wordt de verhaallijn rond Slieps en Slotter naar de achtergrond gedrukt. Hierdoor blijf je als kijker met enkele vragen zitten en lukt het niet een band op te bouwen met één van de twee heren. Dat het ze in een aantal scènes vanaf het moment van de grote toespraak op het jubileumfeest dan toch lukt de kijker licht te raken, zegt veel over de acteerkwaliteit van Steenbergen en Brusse en de fijne spelregie van Haanstra.

 

Want er valt niet alleen kritiek te leveren op Een Pak Slaag. De film heeft ook haar positieve kwaliteiten. Zoals we van Haanstra gewend zijn, weet hij het beste uit de cast naar boven te halen en lukt het hem altijd een aantal scènes zo te regisseren, dat je als kijker wel iets van ontroering of vertedering moet voelen. Is het niet voor de goeiige dikkerd uit Fanfare, dan is het wel voor de sullige, lange Kamiel in De Zaak M.P. In Dokter Pulder lukt het hem een aantal maal in scènes waarin de vastgeroeste en goedgelovige dokter in de maling wordt genomen en in Een Pak Slaag krijgt zowel de ‘geslagen hond’ Slotter als de demente oud-directeur Slieps in een aantal scènes in het tweede deel van de film op aandoenlijke wijze een eigen gezicht.  

 

Naast Haanstra’s spelregie, valt er ook op de fotografie en muzikale begeleiding weinig aan te merken. Anton van Munster, die eerder onder andere al op geniale wijze Haanstra’s De Stem van het Water (1967) en Bij de Beesten Af (1972) in beeld bracht, hanteert de camera met strakke hand en werkt veel met een statische opstelling. Hierdoor legt het beeld geen extra vaart in de film, maar versterkt het het gezapige doch hypnotiserende tempo van Een Pak Slaag en benadrukt het de visuele eigenheid van elk shot. Elk beeld is perfect uitgelicht en van het juiste kader voorzien. Vooral in de laatste twintig minuten van de film toont Van Munster zijn oog voor detail en omgeving. De sfeervolle muzikale begeleiding van Jurre Haanstra en tenorsaxofonist Stan Getz is goed verzorgd en weet de weemoedige snaar meer dan eens te raken. 

 

Een Pak Slaag is al met al een typische Haanstra film: regie-, beeld- en speltechnisch valt er niks op aan te merken en toont hij eens te meer zijn kundigheid in het vak, maar op dieper en fundamenteler niveau – namelijk dat van het scenario – schort er het een en ander aan. Een Pak Slaag is prima kijkvoer, maar niet de film die het had kunnen zijn. De pers en het publiek vonden dat destijds ook; het liet Haanstra volledig in de steek en gaf hem zo een figuurlijk ‘pak slaag’. Haanstra, een gevoelsmens bij uitstek, kon er maar moeilijk mee leven. Toen de film op het filmfestival van Cork (Ierland) veel bijval oogstte, werd de regisseur getroffen door een hartaanval. Een speelfilm zou hij nadien niet meer maken. Buiten opdrachtfilms en documentaires maakte hij in 1983 enkel nog een compilatiefilm naar tien ‘kronkels’ van schrijver Simon Carmiggelt, onder de titel Vroeger kon je lachen. Een titel die door de voorgeschiedenis wellicht meer zegt dan op het eerste gezicht lijkt.

 

Waardering: ***

 

 

BEELD
Het beeld staat in de originele 1,78:1 verhouding anamorf op de dvd. Speciaal voor de dvd-release werd het beeld digitaal gerestaureerd. Zeker aan de kleuren, het zwartniveau en detail en scherpte is de restauratie af te zien. Kleine filmspots en spettertjes heeft men echter niet allemaal weggewerkt, waardoor deze geregeld op het beeld te zien zijn. Storend zijn ze echter niet. Integendeel, de print van Een Pak Slaag mag als voorbeeld dienen voor elke distributiemaatschappij die van plan is een Nederlandse film van voor 2000 op dvd uit te brengen. De optionele Nederlandse ondertitels voor doven en slechthorenden en Engelse ondertitels zijn prima en adequaat uitgevoerd.

 

 

GELUID
Ook het geluid werd speciaal voor de release opnieuw onder handen genomen. Ruis en beschadigingen zijn weggewerkt, waardoor het spoor bijzonder helder en fris in het gehoor ligt. De dialogen zijn goed verstaanbaar en op de momenten dat er muziek te horen is, klinkt deze warm en met een redelijke laag.

 

 

EXTRA’S
Het menu van de dvd is simpel, maar stijlvol vormgegeven en biedt de mogelijkheid de film af te spelen of de extra’s te selecteren.

 

 

De enige extra op de dvd is een 9 minuten durende setreportage, waarin fragmenten uit de film worden afgewisseld met interviews en setopnamen. Een leuke en informatieve toevoeging.

 

 

Speelduur
ca. 100 minuten
Distributie
Just Entertainment
Release datum DVD
11 september 2007
Verpakking
Slimcase
Regio
2
Beeld
Anomorphic 16:9 (1,78)
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Nederlands (doven en slechthorenden)
Engels
Extra’s
Setreportage

 

Met dank aan Just Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !