FILM
In oktober 1972 startte de VARA met het uitzenden van de kinderserie De Stratemakeropzeeshow, een serie vol anarchie, rare typetjes en ‘vieze’ woorden. Toen de derde aflevering werd uitgezonden, handelend over ‘poep en pies’, vond journalist Henk van der Meyden het hoog tijd om in te grijpen. In De Telegraaf schreef hij een artikel waarin hij betoogde dat de VARA met deze serie de jeugd schuttingtaal leerde. Vandaag de dag valt het wat de aanstootgevende waarde van het geheel reuze mee, oogt het allemaal zelfs eerder charmant en aandoenlijk en is het lastig voor te stellen dat het programma ooit voor de nodige ophef gezorgd heeft. De Stratemakeropzeeshow laat zien dat er in ruim dertig jaar tijd veel veranderd is, maar eigenlijk ook weer niet.
Het begon allemaal met een idee van Aart Staartjes. Hoe zou het zijn als kinderen het thuis voor het zeggen hadden en niet de ouders? Zijn volwassenen eigenlijk ook niet gewoon een stel kinderen? Met deze vragen in het achterhoofd ontwikkelde hij een concept voor een serie waarin de gedachte en belevingswereld van het kind centraal zouden staan. Door allerlei korte sketches op te voeren of door een kort lied ten gehore te brengen, wilde hij ouders en opvoeders een spiegel voor houden. Met de titel van de serie refereerde hij naar zijn eigen oom Dirk, die vroeger altijd gezegd had dat hij later ‘stratemaker op zee’ wilde worden. In een tijd van traditionele gezagsverhoudingen en conservatisme werd deze liberale en bevrijdende kijk op de toekomst natuurlijk als controversieel ervaren.
Controversieel was ook de wijze waarop Staartjes onderwerpen als ‘eten en drinken’, ‘poep en pies’ en ‘mooi en lelijk’ ter discussie stelt. Op ironische wijze laat hij kinderen, in alle onschuld, zichzelf spelen en ouders kinderen. Want verlagen zij zich immers vaak niet tot hetzelfde ‘lage’ niveau van hun jeugdige kroost? Zijn zij vaak niet net zo gulzig, bang of denigrerend als hun eigen kinderen? Door middel van een afwisseling aan sketches en muziek – opgevoerd door Staartjes zelf, Joost Prinsen en Wieteke van Dort – werd de oudere kijker in de vroege jaren zeventig in ieder geval aan het denken gezet. Voor de jeugdige kijker zorgde de portrettering hoe dan ook voor het nodige plezier. Hoewel, niet voor iedereen, want een enkele ouder verbood hun kind om naar de serie te kijken.
Wie de serie tegenwoordig bekijkt, vraagt zich af waar al deze commotie destijds voor nodig was. De onderwerpen zijn vandaag de dag verre van controversieel en de uitwerking is dermate braaf en overduidelijk komisch bedoeld en vol plezier gespeeld dat op de inhoud niet de grootste nadruk ligt. Deze constatering toont eens te meer aan dat er in de ruim dertig jaar na de eerste uitzendingen ontzettend veel veranderd is in Nederland. Ondanks dat de serie hierdoor qua inhoud hierdoor wellicht aan kracht heeft ingeboet, blijft er voor de huidige kijker nog genoeg te lachen en bewonderen. Buiten de vele rare en komische typetjes, is het gros van de sketches en liedjes namelijk doeltreffend en zo nu en dan zelfs inventief knap.
De grootste kracht van De Stratemakeropzeeshow ligt hem dan ook voornamelijk in het schrijfwerk van Aart Staartjes en de acteerkwaliteiten en het zichtbare spelplezier van de drie acteurs. Staartjes zelf vervult de rol van de stoere Stratemakeropzee, voorzien van een goudbestike jas, kniestukken en een schipperspet. Wieteke van Dort is de nuffige, giechelende en altijd windjes latende Deftige Dame en Joost Prinsen speelt Erik Engerd; een ontzettend lelijke man, die denkt iedereen aan het schrikken te kunnen maken, maar daar keer op keer in faalt. De serie draait voornamelijk om deze drie hoofdkarakters, maar zo nu en dan passeert er ook een sketch de revue waarin een ander karakter centraal staat, welke ook weer gespeeld wordt door één van de drie hierboven genoemde spelers.
Het benaderen van kinderen is een vak apart en gelukkig weten Staartjes en co hier uitstekend raad mee. Elk typetje weet ondanks de dik aangezette karaktereigenschappen een vleugje van mens en bloed uit te stralen, waardoor de sketches niet blijven hangen in kluchtige opvoeringen. Vaak zijn ze zelfs doeltreffend: in een sketch met als thema ‘bang’ zit een ouderlijk echtpaar onder in de woonkamer, terwijl zoonlief zich boven in bed bevindt en naar beneden roept dat hij niet durft te gaan slapen. Hij is bang voor het stormachtige weer en de rare geluiden. Zijn ouders noemen hem kinderachtig en sturen hem resoluut zijn bed in. Maar dan slaat ook bij hen de angst toe, nog erger zelfs dan bij hun zoon. Als deze daarna onverwacht binnen komt, bereikt hun angst een hoogtepunt. Desalniettemin doen ze alsof er niks aan de hand is en sturen ze hem weer zonder pardon naar boven. Door de omdraaiing van de rollen, weet de kijker inmiddels dat het gedrag van de zoon niet kinderachtig was en dat hij zich niet aanstelde; zijn reactie is menselijk en van alle leeftijden. Ondanks de aangezette acteerstijl en de primitieve vormgeving van de decors, bereikt deze sketch, net als vele andere, haar doel. Dat het spelplezier bovendien van het scherm afspat, verhoogt de intensiteit van de kijker.
De Stratemakeropzeeshow laat op dit soort momenten zien dat er in die dertig jaar ook veel níet veranderd is. De rolverdeling ouder-kind lijkt nog altijd zwart-wit, maar net als in bovenstaand voorbeeld zal de scheidslijn niet altijd even duidelijk te trekken zijn en het vaak gaan om universele gevoelens of gedachten. Ook het concept van de serie staat nog als een huis. Dit blijkt niet alleen bij het (terug)kijken van de serie zelf, maar ook door het succes van de herhalingen van eenzelfde soort series als J.J. De Bom voorheen de Kindervriend en (de sketches uit) Het Klokhuis. Tot slot is de serie hét voorbeeld van een altijd voorkomende countercultuur: in dit geval de ‘strijd’ tussen de toekomstige volwassenen en de volwassenen van nu, een strijd waarin de onderlinge verschillen in normen en waarden ter discussie worden gesteld en bijdragen aan wederzijds begrip. De aandacht van de pers en het succes van de serie destijds bevestigen deze trend. De Stratemakeropzeeshow is derhalve niet alleen jeugdsentiment, maar ook een belangrijk stukje cultureel erfgoed.
Waardering: *** half
BEELD
Voor de dvd-release van fragmenten uit de serie werd gebruik gemaakt van het bewaard gebleven materiaal in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Niet al het daar gelegen materiaal is nu op dvd uitgebracht, maar met drie uur aan fragmenten is het overgrote deel nu wel voor het grote publiek beschikbaar. De kwaliteit van de gebruikte beeldbanden is degelijk en voldoet voor een serie van ruim dertig jaar oud. De fragmenten zijn vanaf hun videobron overgezet op dvd, wat zich zo nu en dan uit in videoartefacten, posterisatie, een constante portie beeldruis en ‘afterglow’. Dit laatste artefact doet zich voor op de momenten dat er een kaars of lichtbundel op de cameralens valt. Op die momenten is er een rode gloed in het beeld waar te nemen. Deze lichte beschadigingen zorgen echter nergens voor storende momenten. Grote beschadigingen doen zich nergens voor en de kleurbalans is opvallend helder.
GELUID
Het geluid staat in een Dolby Digital 2.0 track (224 kb/s) op de dvd. Op dit geluidsspoor valt niks aan te merken. Beschadigingen en ruis zijn afwezig en de dialogen en muziek komen goed verstaanbaar en helder uit de frontspeakers.
EXTRA’S
In tegenstelling tot bij eerdere releases van Just Entertainment, worden er dit keer geen promotrailers aan de kijker opgedrongen. Een positieve ontwikkeling, die zich hopelijk doorzet bij toekomstige uitgaves. De box bestaat uit drie dvd’s. De eerste dvd herbergt tachtig minuten aan materiaal, terwijl de tweede en derde dvd beide vijftig minuten aan beeldfragmenten bevatten. Op de eerste en tweede dvd staan enkel compilaties, gerangschikt op een bepaald thema. Op de derde dvd staat één complete aflevering: Vader en Moeder. Via de sfeervol geanimeerde menu’s is er de mogelijkheid een bepaald thema te selecteren of alles achter elkaar af te spelen. Er zijn helaas geen extra’s aanwezig.
Speelduur
ca. 180 minuten
Distributie
Just Entertainment
Release datum DVD
11 april 2008
Verpakking
Drie keepcases in stevige kartonnen box
Regio
2
Beeld
4:3
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Geen
Extra’s
Geen
Met dank aan Just Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !
Reacties zijn gesloten.