Deze dvd maakt deel uit van de Joris Ivens – Wereldcineast dvd-box, die op 18 november 2008 verscheen bij distributeur Just Entertainment. Op het moment van schrijven zijn de dvd’s nog niet los verkrijgbaar.

FILM
Joris Ivens (1898-1989), één van Nederlands meest controversiële én gevierde regisseurs, kwam al op jonge leeftijd in aanraking met foto- en filmcamera’s. Als zoon van de eigenaar van een heuse keten aan fotozaken werd het kijken door een mechanisch oog hem met de paplepel ingegoten. Als jonge tiener maakte hij reeds zijn eerste korte films, waarvan De Wigwam (1912) er een is. In de bijna tachtig jaar die volgden, breidde de cineast zijn oeuvre vervolgens met ongeveer net zoveel films uit. Op deze eerste dvd uit de Joris Ivens – Wereldcineast dvd-box, die de periode 1912-1933 beslaat, staan naast De Wigwam ook nog Bewegingsstudies te Parijs, De Brug, Regen, Philips Radio, Komsomol en Nieuwe Gronden.

De Wigwam
1912 | zwart-wit | 11 minuten

In deze volgens de overlevering eerste film van Joris Ivens zien we hoe een indiaan, ‘Zwarte Adelaar’ genaamd, de jonge dochter van een farmerfamilie ontvoert. Een goede vriend van de familie, de indiaan ‘Brandende Straal’, besluit het kind te bevrijden. Ondanks de filmtechnisch nihile waarde is deze zwijgende film door haar eenvoudige, doch functionele plot een onderhoudende zit. De Wigwam is overduidelijk een vingeroefening van een beginnend filmmaker, die op vrijwel elk filmisch gebied de basisprincipes verkent en toepast.

Bewegingsstudies te Parijs
1927 | zwart-wit | 4 minuten

Bewegingsstudies te Parijs (originele titel: Études des mouvement à Paris) toont in vier minuten het drukke straatbeeld van de Franse hoofdstad. In tegenstelling tot in De Wigwam, drukt Ivens hier door middel van enkele montagetrucjes en cameravoeringen zijn stempel op de productie. Op deze spaarzame momenten na is Bewegingsstudies te Parijs echter een nogal kleurloze vingeroefening van een beginnend, maar talentvol filmmaker.

De Brug
1928 | zwart-wit | 14 minuten

Als aanhanger van de Nederlandse Filmliga is Ivens eind jaren twintig een pionier van de Nederlandse avant-garde filmkunst. Waar film tot aan de oprichting van de Liga in 1927 voornamelijk werd beschouwd als een (minderwaardige) vorm van vermaak, daar zorgden Ivens en andere aanhangers van de filmliga ervoor dat film ook een geaccepteerde kunstvorm werd. De Brug kan als toonbeeld van avant-gardistische filmkunst worden gezien. Met De Brug brengt Ivens film terug tot haar essentie: beweging. De regisseur voorziet de kijker voortdurend van inventieve beeldcomposities en vangt de bewegingen op en rondom de brug in een fascinerend ritme en interessante kaders. Het spel met licht en donker, horizontalen, verticalen en diagonalen maken De Brug tot een abstracte, esthetische en af en toe zelfs surrealistische film.

Regen
1929 | zwart-wit | 15 minuten

Wordt Études des mouvement à Paris al gezien als een heuse stadsfilm, daar is Regen dat helemaal, te meer omdat deze film in 1932 (en later nog enkele malen) – in analogie met de grote stadssymfonieën – voorzien werd van een ritmische muziekscore. In navolging van grote stadssymfonieën, zoals The Man with the Movie Camera en Berlin: die Sinfonie der Großstadt, is Regen een poëtische lofzang op Amsterdam. De opnames voor de film, naar een scenario van Mannus Franken, duurden ruim twee jaar. Regen start met beelden van een zonnige stad. Al snel daarna doemen de donkere wolken op en begint het steeds harder te regenen. Mensen beginnen sneller te lopen, paraplu’s worden opengeklapt en de mensen vluchten hun huizen in. Aan het eind schijnt de zon weer, alsof Ivens ook deze film niet naargeestig wilde laten eindigen. Met zorgvuldig uitgedachte beeldcomposities, waarin opvallende camerastandpunten en suggestieve close-ups de beelden van een betekenis voorzien, is Ivens geroemde beeldtaal duidelijk zichtbaar. Regen werd onlangs opgenomen in de Canon van de Nederlandse Film omdat de film wordt beschouwd als een avant-garde klassieker.

Philips Radio
1931 | zwart-wit | 36 minuten

Na een reis door de Sovjet-Unie in 1930 wordt Ivens door Philips benaderd een bedrijfsfilm voor het concern te vervaardigen. Hoewel de film in eerste instantie een zwijgende film zou worden, werd tijdens het draaien besloten om van Philips Radio Nederlands eerste geluidsfilm te maken. Ivens, zoals gezegd aanhanger van de Nederlandse Filmliga – die aanvankelijk pessimistisch reageerden op de komst van de geluidsfilm – werd tijdens het draaien zo overweldigd door de fabrieksgeluiden, dat hij het zonde vond wanneer er geen gebruik van gemaakt zou worden. Omdat de beelden inmiddels reeds geschoten waren, werden de geluiden nagesynchroniseerd in een Franse geluidsstudio. Philips Radio is mede hierdoor een mijlpaal in de Nederlandse filmgeschiedenis. Qua vorm valt vooral Ivens’ fascinatie met close-ups en vervreemdende (geluids)effecten op. Philips Radio is zo geen conventionele bedrijfsfilm, maar een hybride mix tussen informatieve sequenties en stijloefeningen van een formalistisch filmmaker.

Komsomol
1933 | zwart-wit | 50 minuten

In de documentaire Komsomol, over de bouw van de tweede hoogoven in het ronduit communistische Magnitogorsk, schetst Ivens een bijna idealistisch beeld van het Russische Vijfjarenplan. Onder aanvoering van enthousiaste volgelingen van het ‘nieuwe Rusland’, werd Magnitogorsk eind jaren twintig binnen enkele jaren van een kale en vergeten plek op de aardbodem een bruisende industriestad met ruim 279.000 inwoners. Ondanks dat het politieke contrast tussen Komsomol (communisme) en Philips Radio (kapitalisme) groot is, kennen beide films een belangrijke overeenkomst: ze handelen over de technische en industriële vooruitgang. Waar Ivens in Philips Radio werkte in een afgebakende ruimte en hierdoor elk detail zorgvuldig en met rust in beeld wist te brengen, daar verliest de regisseur in Komsomol zo nu en dan het overzicht. Dit is niet alleen het gevolg van de uitgestrekte buitenopnamen, maar ook van de vele verschillende vormen beelden die in de film naar voren komen: o.a. journaalbeelden, spelscènes en beelden van de machines wisselen elkaar veelvuldig af. De film mist hierdoor de eenheid en rust die Ivens’ eerdere reportagefilm wel had.

Nieuwe Gronden
1933 | zwart-wit | 29 minuten

Eén van Ivens’ meest beroemde werken, Nieuwe Gronden, verhaalt over de drooglegging van de Zuiderzee. Ivens laat zien hoe de arbeiders te werk gaan, hoe zij ontslagen worden en hoe de overvloed aan graan in de zee wordt gedumpt. De film, die gemaakt werd ten tijde van de mondiale economische crisis, boort de vraag aan waarom er in deze moeilijke tijden land wordt drooggelegd, waarbij vele hoeveelheden voedsel verloren gaan. Ivens combineert in Nieuwe Gronden wederom een aantal pakkende filmstijlen. Experimentele camerastandpunten en realistische, op de schouder gefilmde fragmenten wisselen elkaar af. Met als centrale thema’s arbeid en de mens, die verweven worden met de economische crisis, kan de film worden opgevat als een aanklacht tegen het kapitalistische systeem.      

Waardering: *** half

GELUID
De geluidsbanden zijn op een lichte ruis en enkele tikken na vrij van beschadigingen. De muziek, commentaarstemmen en dialogen komen helder uit de speakers.

EXTRA’S
De meest waardevolle extra die bij de dvd-box Joris Ivens – Wereldcineast wordt meegeleverd, is het ruim vijfhonderd pagina’s tellende begeleidende boek van André Stufkens. Elke film die in de collectie is opgenomen, wordt uitgebreid besproken, waarbij de auteur ingaat op de inhoud, filmproductie, de context, Ivens’ filmtaal en -betekenis, de versies die er van de films beschikbaar zijn en hoe deze gebruikt zijn voor de restauratie, de receptie van de films en citaten uit recensies. Het boek biedt een diepe en gedetailleerde blik in Ivens’ oeuvre. De extra’s op deze eerste dvd bestaan uit andere versies van een aantal films. Allereerst is er een versie van De Wigwam uit 1931 te zien, welke niet gerestaureerd is. De kijker kan zo goed zien welke gevolgen de restauratie heeft gehad. Verder treffen we naast de authentieke stille versie van Regen drie versies met muziek aan: Regen met muziek van Lou Lichtveld (1932), Regen met muziek van Hanns Eisler (1941) en Regen met muziek van Lou Lichtveld (2002). Tot slot treffen we een versie van Nieuwe Gronden aan met nieuwe muziek: Nieuwe Gronden met muziek van Hanns Eisler (2005).   

Speelduur
ca. 190 minuten
Distributie
Just Entertainment
Release datum DVD
18 november 2008
Verpakking
Keepcase
Regio
2
Beeld
4:3 – alle films kennen het originele beeldformaat
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Nederlands
Engels
Extra’s
Boek
Drie verschillende muziekversies bij Regen
Een verschillende muziekversie bij Nieuwe Gronden

Met dank aan Just Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !