Deze dvd is enkel uitgebracht als onderdeel van de Adriaan Ditvoorst collectie en dus niet los te koop. De Adriaan Ditvoorst collectie herbergt het complete oeuvre van de filmmaker, exclusief diens televisiebewerking van Lucifer.
FILM
Adriaan Ditvoorst pleegde in 1987 zelfmoord en schreef in de weken daarvoor een afscheidsbrief voor vrienden en familie. De slotzin luidde: “Alles is stilte, meer is er niet.” Na het veelbelovende begin van zijn carrière, waarin hij zowel nationaal als internationaal veel lof oogstte en het grootste talent van Nederland werd genoemd, raakte Ditvoorst verstrengeld in een web van emoties, gevoelens en traumatische ervaringen. De stilte en eenzaamheid in zijn eigen persoon, werden groter en groter.
Het maken van films was voor Ditvoorst niet meer dan het uiten van zijn eigen gevoelens. Hij legde er zijn hele ziel en zaligheid in en rekende af met diverse thema’s en situaties die hem en zijn leven beheersten. Zijn films waren hierdoor voor het gewone publiek weinig toegankelijk en hij moest dan ook de ene na de andere commerciële flop verwerken. In De Mantel der Liefde (1978) bereikte Ditvoorstscynische houding tegenover het vaderlandse filmsysteem en -publiek het hoogtepunt toen hij een filmproducent liet uitroepen wat voor een ‘kolerefilm’ het wel niet was geworden. Niet veel later wurgde diezelfde producent zich in de filmprojector.
Het maken van persoonlijke films en daarbij tevens een groot publiek weten aan te aanspreken is weinigen gegeven. Ditvoorst lukte het uiteindelijk ook niet. Na het floppen van zijn laatste film De Witte Waan (1983), een sombere en deprimerende, maar uiterst interessante en bij vlagen geniale film, isoleerde hij zich nóg meer af van de buitenwereld en verdronk hij zichzelf uiteindelijk op 18 oktober 1987 in de rivier de Schelde. In zijn debuutfilm Paranoia (1967) is de hand én het verleden van misschien wel Nederlands’ meest eigenzinnige en talentvolle filmmaker ooit ook al duidelijk te zien.
Paranoia is gebaseerd op de gelijknamige novelle van W.F. Hermans. Hermans beschreef een duistere periode uit het leven van Anton Cleever, die denkt een gezochte oorlogsmisdadiger te zijn. Beetje bij beetje trekt hij zich steeds meer terug uit het dagelijkse leven. Uiteindelijk durft hij zich niet eens meer buiten te vertonen en sluit hij zichzelf op in zijn gehuurde zolderkamer.
Anton Cleever wordt gespeeld door Kees van Eyck. Deze weet niet geheel te overtuigen als een met het verleden vechtende persoon. Het grootste probleem van Van Eyck is zijn wat matte uitstraling, waardoor het moeilijk is om met hem mee te gaan. Daartegenover staat echter zijn naïeve, speelse vriendin Anna, gespeeld door de jonge Pamela Koevoets. Haar uitstraling en spel zijn bijzonder naturel en het is jammer dat ze al snel in de vergetelheid is geraakt. Anna probeert Anton uit zijn isolement te trekken, maar wordt uiteindelijk, na een prachtige, ontroerende tussenscène, meegesleurd in zijn diepe depressie.
Zoals in het gehele oeuvre van Ditvoorst kenmerkt ook Paranoia zich door de spelletjes die de regisseur speelt met beeld, geluid en de thema’s werkelijkheid en fantasie. Tevens zijn er wederom verwijzingen naar zijn eigen jeugd. Zo is er een scène te zien waarin een persoon omkomt door een auto-ongeluk, dit vermoedelijk als verwijzing naar de dood van zijn vader. Iets waar Ditvoorst zijn hele leven mee gezeten heeft omdat hij dacht dat het zelfmoord was. Ook lijkt hij indirect af te willen rekenen met zijn benauwende jeugd. Zo zegt Cleever tegen zijn spiegelbeeld: “Arnold jongen, ik ben trots op je. Van nu af aan heb je niets meer te maken met de mensen uit een vroeg verleden … je gaat je gang als de geschiedenis zelf.” Een tekst die, na het zien van al zijn films en de documentaire De Domeinen Ditvoorst, betrekking zou kunnen hebben op zijn eigen leven.
Paranoia werd gedraaid door Jan de Bont die, net als Ditvoorst, veel complimenten kreeg na het sfeervolle Ik kom wat later naar Madra. Ook deze film zit visueel bijzonder goed in elkaar en zet zich af tegen de heersende opvattingen van die tijd. De Bont filmt met veel dynamiek, draait mee met de hoofdpersonages en zit ze dicht op de huid. Zijn beelden zijn een lust voor het oog en geven de film een eigen gezicht.
Al met al is Paranoia een interessant en eigenzinnig debuut van een minstens zo interessant en eigenzinnig filmmaker. Zijn sturende hand, eigen stijl en persoonlijke invalshoek zijn uniek. Natuurlijk valt er genoeg op het geheel aan te merken, zo zijn er de vanzelfsprekende beginners- en schoonheidsfoutjes – met name in het scenario -, maar overheersen doet hoe dan ook het gevoel dat je kijkt naar een film van een buitengewoon talentvolle cineast, die – achteraf gezien – helaas zijn talent nooit ten volle heeft benut of heeft kunnen benutten. Een aantal scènes zijn voorbeelden van pure cinema en staan op een voetstuk. Zelfs nu nog, veertig jaar na dato.
Waardering: ***
BEELD
Het zwart-wit beeld staat in zijn oorspronkelijke 1.33:1 verhouding op de dvd. Op wat filmspots, krasjes en kleine andere beschadigingen na oogt de print nog zeer fris met een goed contrast en detail. Het zwartniveau is redelijk. Filmgrain is in lichte mate aanwezig. Het dynamische en indringende camerawerk van Jan de Bont komt uitstekend tot zijn recht. Er is helaas geen ondertiteling aanwezig voor doven en slechthorenden.
GELUID
Het geluid staat in de originele mono-track Dolby Digital 2.0 (192 kb/s) op de dvd. De dialogen zijn goed verstaanbaar en de muziek komt goed uit de twee frontspeakers, ondanks dat het constante getik van de geluidsband op de achtergrond te horen is en de track last heeft van een lichte ruis. Af en toe is het frequentiebereik iets te laag.
EXTRA’S
Deze dvd maakt onderdeel uit van de Adriaan Ditvoorst collectie, twee jaar geleden uitgegeven door Total Film. Deze collectie bevat, behoudens de Vondel-verfilming Lucifer, het complete oeuvre van de eigenzinnige filmmaker Adriaan Ditvoorst. Deze dvd is niet los verkrijgbaar. De box kwam tot stand met behulp van diverse fondsen en de producenten stelden zonder vergoeding de films beschikbaar voor dit bijzondere en lovenswaardige initiatief.
Het menu van de dvd is simpel, maar stijlvol vormgegeven, met een achtergrondfoto van Adriaan Ditvoorst zelf en kent de mogelijkheid de film af te spelen, naar de hoofdstukindeling te gaan of de originele bioscooptrailer af te spelen. De film is opgedeeld in een nette negen hoofdstukken. Aan de binnenkant van het dvd-doosje staat de originele filmposter afgebeeld.
Speelduur
ca. 97 minuten
Distributie
Total Film Home Entertainment
Release datum DVD
22 maart 2005
Verpakking
Slimcase
Regio
2
Beeld
1.33:1
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Geen
Extra’s
Originele bioscooptrailer