Haring Arie, Pistolen Paultje, Parijse Leen en Tatoepeet; Roeland Kerbosch maakte eind jaren zestig een ’socio-documentaire’ over de Amsterdamse onderwereld. Als rode draad nam hij het levensverhaal van de toentertijd reeds bekende Haring Arie, in het dagelijkse leven Arie Elpert. Regisseur Roy Dames deed hetzelfde, maar nu zo’n dertig jaar later. In Foute Vrienden volgen we de regisseurs fascinatie voor vier bloedgabbers aan de zelfkant van de samenleving.
Amsterdamse penose
Geen haringen, pistolen of tatoes deze keer, maar minstens zo tot de verbeelding sprekende bijnamen als Verbrande Herman, Rooie Jos, Dikke Bobbie en Jantje van Amsterdam. De vier zijn bloedgabbers, doen alles voor elkaar en nemen geen blad voor de mond. Voor kleine criminele klusjes of zwartwerk draaien ze hun hand niet om. Ze zijn onderdeel van de Amsterdamse penose, een cultuur die Kerbosch’ eind jaren zestig al vastlegde in zijn amusante documentaire Rondom het Oudekerksplein (1968). Een cultuur ook die aan het verdwijnen is en de vier vrienden dwingt een ander leven te gaan leiden.
En dat valt niet mee. Sinds begin jaren negentig volgde Roy Dames de mannen in hun dagelijkse leven. Hoewel ze van meet af aan van plan waren uit de criminaliteit te blijven, blijkt dat al snel ijdele hoop. Niet alleen omdat de situatie hen ertoe dwingt – zo is werken voor Dikke Bobbie vrijwel onmogelijk –, ook omdat het nu eenmaal snel (en veel) geld oplevert. Bovendien willen ze vrij zijn, zelf hun leven richting en kleur meegeven, niet vast zitten in een ‘9 tot 5’-stramien.
Van de vier vrienden is Verbrande Herman de grote man. De anderen kijken tegen hem op. Nadat zijn seksclub gesloten wordt, komt hij op de dodenlijst van zijn schuldeisers en collega-criminelen. Hij moet voor hen op de vlucht. Berooid en opgejaagd trekt hij jarenlang van de ene uithoek naar de andere. Zijn kippen en geiten gaan met hem mee.
Klein hartje
Indrukwekkend is de scène waarin hij met zijn vriendin en haar kinderen besluit te vertrekken bij het Leger des Heils, omdat een pedofiel de afdeling onveilig dreigt te maken. Juist op het moment dat Hermen op het punt staat te vertrekken, komt de pedofiel aanlopen. Herman vliegt erop af en neemt het recht in eigen hand, enkel en alleen “omdat we het risico niet kunnen lopen dat het leven van haar kinderen vernietigd wordt door mensen die ‘wij’ in bescherming moeten nemen.”
Het is ook een ontroerend fragment, omdat het tekenend is voor de wijze waarop de vier mannen in het leven staan. Ja, ze doen wel eens iets wat niet mag en ja, ze houden zich wel eens bezig met zaakjes die het daglicht liever niet zien, maar ze zijn goudeerlijk en hebben een hart van goud. Ze zijn er niet alleen voor elkaar, maar voor iedereen die hulp nodig heeft. Hoe hard en recht voor de raap ze ook mogen overkomen, ook zij hebben gevoelens en zijn niet te beroerd deze te tonen. Zo barst ook straatvechter Jantje in tranen uit wanneer hij zijn vriendin voor het eerst sinds tijden weer aan de lijn krijgt en zit Rooie Jos steevast klaar met zijn gitaar om zijn gevoelens en die van zijn vrienden vast te leggen in een krachtig levenslied.
Foute Vrienden is zo niet alleen een boeiende schets van een cultuur die langzaam aan het verdwijnen is, maar bovenal een ontwapenende en bij tijd en wijle ontroerende documentaire over vier bloedgabbers. De band die Dames in een tijdsbestek van zo’n twintig jaar met zijn vier hoofdpersonen kreeg wordt binnen anderhalf uur ook op de kijker overgedragen. Of je nu wilt of niet, je gaat van het viertal houden. En niet zo’n beetje ook.
Waardering: ****
Foute Vrienden is zondag 5 september om 20.18 uur te zien op Nederland 2.
Geen woord teveel gezegd: wat een prachtige en indrukwekkende documentaire! Een prachtig tijdsbeeld, want het beslaat een deel van de vorige eeuw. Het grootste compliment voor de integriteit en liefde waarmee het gemaakt is.
Haha enorm leip!
Foute Vrienden in bioscoop met mogelijk Jantje, Jos en regisseur Roy Dames aanwezig http://tiny.cc/1wccb
Jantje, Jos en de regisseur zijn vandaag (zondag) aanwezig op het festival en zullen bij de talkshow aanschuiven.