web analytics

Zwartboek

Reacties zijn gesloten

“Spectaculaire, meeslepende en harde oorlogsthriller”

14 September gaat de Nederlandse oorlogsthriller Zwartboek in Nederland in première. Hieronder leest u, na een korte introductie, de recensie van deze nieuwe film van Paul Verhoeven.

Zwartboek – wat vooraf ging
“Ze hebben me de zee in gedreven.” Met deze woorden vertrok regisseur Paul Verhoeven in 1985 gelaten richting Amerika. Met ‘ze‘ doelde Verhoeven op het productiefonds en een groot deel van de vaderlandse pers. “Zeventig procent van je energie gaat niet zitten in het maken van je film, maar in het overbruggen van de moeilijkheden om een film te financieren. Het evenwicht is totaal zoek.” Een kleine twintig jaar later keerde Verhoeven terug naar Nederland om zijn nieuwe film, Zwartboek, aan te kondigen. Nu, alweer drie jaar later, is het dan eindelijk zover: Zwartboek is af en beleeft binnenkort zijn première, maar ook deze keer ging dat niet zonder slag of stoot.

Eind 1970 klopte scenarist Gerard Soeteman bij Verhoeven aan met een aantal krantenartikelen over een groep joden. Deze joden probeerden ten tijde van de Tweede Wereldoorlog Nederland te ontvluchten, maar werden verraden en vermoord. De artikelen zouden uiteindelijk de basis vormen voor Zwartboek. Een van de joden, de hoofdpersoon van de film, overleeft de slachting en gaat op zoek naar de verrader. Ruim twintig jaar werkten Soeteman en Verhoeven in etappes aan een geschikt scenario, maar kregen het verhaal maar niet rond. “Die hoofdpersoon was een jongen. En dat was ons probleem. We wisten niet hoe we hem geloofwaardig konden laten infiltreren bij de Duitsers. Drie jaar geleden vond Gerard de oplossing: de hoofdpersoon moest een vrouw zijn. Alle scènes die we in ons hoofd hadden, pasten ineens.”

Dat het uiteindelijk nog drie jaar duurde voor de film gemaakt werd, had veel te maken met het uitzonderlijk hoge budget: de film werd begroot op 17 miljoen euro. Lange tijd was het onzeker of de financiering wel rond zou komen en de opnames werden twee keer uitgesteld. Producent San Fu Maltha zocht ondertussen koortsachtig naar nieuwe investeerders en vond deze in een Duitse partner, de gemeente Den Haag en een Nederlandse investeerder. Alles was rond en men kon beginnen. Eind augustus 2005 was het dan eindelijk zover: Paul Verhoeven legde na een afwezigheid van ruim twintig jaar weer een stuk film vast op Nederlandse bodem.

Zwartboek – de film
De filmografie van Verhoeven staat vol met persoonlijke en als provocatief ervaren films. Waar Verhoeven verschijnt, is discussie. Zwartboek is zijn eerste Nederlandse film sinds De Vierde Man (1983) en zijn eerste film na Hollow Man (2000). De reden die Verhoeven had om Zwartboek te maken, is wederom een die hoge verwachtingen schept: “Met Zwartboek willen we op een entertainende manier laten zien hoe de werkelijkheid er destijds uitzag. Niet zwart-wit, maar met vele grijstinten.” De persberichten die de afgelopen weken de wereld in werden gestuurd, versterkten de hoge verwachtingen alleen maar meer. Slaagt Paul Verhoeven erin deze hoge verwachtingen in te lossen of krijgen de sceptici gelijk?

Zwartboek vertelt het verhaal van de joodse zangeres Rachel Steinn, die in Duitsland in de revue heeft gewerkt. Wanneer in Duitsland de Nazi’s de macht grijpen, keert ze terug naar Nederland. Als de Duitsers ook hier binnen vallen, moet Rachel zonder haar familie onder duiken. Wanneer haar onderduikadres aan het eind van de oorlog per ongeluk wordt gebombardeerd, besluit ze om met een groep joden de Biesbosch over te steken naar reeds bevrijd gebied. De boot stuit echter op een Duitse patrouille en alle vluchtelingen worden op brute wijze afgeslacht. Alleen Rachel weet te ontkomen. Ze wordt gered door het verzet en sluit zich bij hen aan. Onder de naam Ellis de Vries lukt het haar om aan te pappen met de hoge Duitse SD-officier Müntze. Deze is erg van haar gecharmeerd en biedt haar een baan aan. Als Ellis’ verzetsgroep wordt weggevaagd door verraad, wordt Ellis ten onrechte beschuldigd. Ellis gaat op zoek naar de werkelijke verrader. Maar zal haar wraak zoet zijn?

Voorbij Soldaat van Oranje
Het scenario van Soeteman en Verhoeven zit ingenieus in elkaar en geeft een genuanceerd beeld van Nederland in de laatste maanden voor en na de bevrijding. Ook de personages zijn dynamisch en echte mensen. Het zijn geen stereotypen. Niet elke Duitser is slecht en niet elke verzetsstrijder is goed. Waar bij Soldaat van Oranje de nadruk lag op de heroïsche daden van het Nederlandse verzet, benadrukt Zwartboek de onbeholpen, klungelige en duistere kanten. De overlopers, het verraad en daarmee de harde werkelijkheid. Mensen zijn tot alles bereid wanneer zij daarmee hun eigen leven kunnen redden of de quasi-held kunnen spelen. In dat opzicht is Zwartboek een unieke film. De realiteit wordt nergens uit het oog verloren en geniet een hoge prioriteit. Het is schrijnend om te zien hoever mensen kunnen gaan om hun doel te bereiken en hoever zij gaan wanneer zij uiteindelijk ook aan de macht staan.

Meeslepend en vol vaart
Het scenario is echter niet alleen uniek door het genuanceerde en realistische beeld, maar vooral ook door de grote vaart en meeslependheid waarmee het verhaal verteld wordt. De introductie is rustig en laat je op een mooie manier kennis maken met Rachel Steinn. Nadat haar onderduikadres per ongeluk gebombardeerd wordt en ze zich als Ellis de Vries aansluit bij het verzet, begint ook de kogelregen op de kijker. Verhoeven stort je van de ene emotie in de andere en de gebeurtenissen volgen elkaar in een rap en meeslepend tempo op. Net wanneer je even denkt rustig adem te kunnen halen, drukt hij je weer keihard met je neus op de feiten. Op sommige momenten speelt Verhoeven bewust een spelletje met de kijker zodat de klap die komen gaat voelt als een mokerslag. Ellis en haar verzetsgroep zijn niet alleen bezig met een strijd tegen de Duitsers, maar ook tegen zichzelf. Deze situatie zorgt ervoor dat je sterk met de groep, maar vooral met Ellis, mee gaat leven. Allerlei kleine, subtiele verwijzingen maken het scenario vervolgens compleet. De kenmerkende zwarte, morbide grapjes van Soeteman en Verhoeven, de subtiele dramatische verwijzingen, de nauwkeurigheid van elk klein detail en de verwijzingen naar een aantal eerdere films van Verhoeven geven het verhaal een extra dimensie. Zo zijn er in een aantal scènes duidelijk parallellen te trekken naar Soldaat van Oranje. Dit keer ogen de soortgelijke beelden echter niet heroïsch, maar genadeloos. Deze kleine dingen zullen de doorsnee kijker waarschijnlijk niet het oog springen en dat is jammer, want ze geven de film een persoonlijker en dieper karakter. Een klein minpunt is wel dat Verhoeven en Soeteman zich op sommige momenten genoodzaakt voelen om bepaalde zaken door middel van tekst nog eens uit te leggen, in plaats van te vertrouwen op het beeld.

Mensen van vlees en bloed
Carice van Houten, die eerder bekroond werd voor haar rollen in Suzy Q en Minoes, is uitstekend gecast en geeft Rachel/Ellis een sterk en veelzijdig karakter mee. Haar subtiele dramatische opbouw in een aantal scènes spelen sterk in op je gevoel. Je moet als kijker wel geraakt worden door de dingen die ze meemaakt, al zal dat – net als bij haarzelf – niet direct gebeuren. Net als haar karakter maak je ook als kijker een ontwikkeling door waarbij je eerst veel dingen wegslikt en later sterk met haar mee gaat voelen. Ze is een mens van vlees en bloed die door haar intuïtieve vermogen nooit het zicht op de realiteit verliest en sterk en doortastend optreedt.

De chemie tussen Van Houten en Hoffman en Van Houten en Koch is een lust voor het oog. Vooral de scènes tussen de laatste twee zijn van hoog niveau en zitten vol spanning. Koch schitterde eerder al in bijvoorbeeld Stauffenberg en Speer und Er. Hoffman speelde eerder in De Vierde man van Verhoeven en ondanks dat hij daar niet geheel wist te overtuigen, sprak Verhoeven al in een vroeg stadium zijn vertrouwen in hem uit. Hoffman beschaamt dat vertrouwen niet en zorgt ervoor dat zijn vertolking van Hans Akkermans naast de rol van Frits van Egters in De Avonden tot een van zijn betere behoort. De rest van de cast bestaat uit gevestigde namen als Derek de Lint, Dolf de Vries, Halina Reijn en Waldemar Kobus. Dat er gekozen is voor Duitse acteurs voor de Duitse rollen en Engelse acteurs voor de Engelstalige rollen versterkt de realistische en serieuze inslag waarmee de film gemaakt is.

Internationale allure
Zwartboek is de duurste Nederlandse (co-)productie tot dusver en dat valt aan alles af te zien. Karl Walter Lindenlaub en Erik van Wouden, verantwoordelijk voor camera en belichting, hebben mooi werk geleverd. De film is, in stijl van de regie, dynamisch geschoten en bevat mooie shots. Net als in Soldaat van Oranje weet Verhoeven de sfeer van de bezettingstijd voelbaar te maken; je waant je werkelijk in Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De montage door Job ter Burg en James Herbert is meeslepend, versterkt de snelheid van de film en bevat een aantal mooie overgangen. Anne Dudley, verantwoordelijk voor de muziek, zorgt voor een paar mooie, diverse thema’s en levert hiermee een prima begeleidende score.

Paul Verhoeven is terug in het land waar hij zijn opmerkelijke carrière begon en levert met Zwartboek een spectaculaire, meeslepende en harde oorlogsthriller met internationale allure af. De film beleeft op 1 september zijn wereldpremière tijdens het filmfestival van Venetië. A-Film Distribution brengt de film 14 september 2006 uit in de Nederlandse bioscopen.

Waardering: *****

 

Zwartboek (2006)
Regie:
Paul Verhoeven
Scenario: Gerard Soeteman, Paul Verhoeven
Producent: San Fu Maltha
Camera: Karl Walter Lindenlaub
Muziek: Anne Dudley
Met: Carice van Houten, Sebastion Koch, Thom Hoffman, Halina Reijn, Waldemar Kobus, Derek de Lint, e.v.a.
Taal: Nederlands, Duits, Engels, Hebreeuws
Duur van de film: 145 minuten / Kleur
Distributie: A-Film
Te zien vanaf: 14 september