“Reageren vanuit angst is niet nodig.”
Joost van der Valk maakte samen met Mags Gavan Crips – Strapped ’n Strong, over de Haagse Main Triad Crips. Deze bende houdt zich voornamelijk bezig met gewapende overvallen en drugshandel. De mannen vertellen over hun leven, hun plannen en het gedachtegoed van de Crips, terwijl op de achtergrond een beeld gevormd wordt van het extreme geweld, de drugshandel en broederschap. Arjen Lakerveld van de VVD uit Den Haag heeft een vraag bij de gemeente ingediend of ‘de lieden die in de documentaire te zien zijn, zo snel mogelijk opgespoord en van de straat gehaald kunnen worden.’ Neerlandsfilmdoek sprak met regisseur Van der Valk over zijn film en de reacties daarop.
Angst
“Ik sprak met VVD raadslid Arjen Lakerveld over zijn reactie op mijn film Crips, in een radio-uitzending van Radio West. Er belden mensen naar de uitzending die bang werden van het verhaal of die vonden dat ‘die mannen’ allemaal afgemaakt moesten worden. Ze reageerden heel erg vanuit hun angst. Het verhaal van de film roept dat blijkbaar op bij mensen, zonder dat ze de film gezien hebben.”
“Ik vind dat Arjen Lakerveld met zijn reactie op de documentaire een open deur intrapt. Het is bekend dat er groepen bestaan zoals de Crips en er is veel in de media over gepubliceerd. Dat die mannen opgepakt moeten worden, dat weten we natuurlijk allemaal wel, maar het lukt de politie blijkbaar niet om ze ergens voor te pakken. Lakerveld reageert hierop omdat hij zijn werk moet doen, dat is zijn goed recht. Ik wist dat er zulke reacties op de film gingen komen en de Crips wisten dat ook.”
“Ik heb veel met de Crips gesproken over de mogelijke gevolgen van de film. De mannen weten dat een film als deze provocerend werkt, toch vinden ze het belangrijk om hun verhaal te vertellen. Hun motivatie is belangrijker dan de gevolgen, of dan jij of ik. Ze vinden het belangrijk om zich te presenteren en ze hebben daar veel voor over.”
Ethisch onjuist
“Het stimuleringsfonds vond het bieden van een platform aan dit soort jongens ethisch onjuist. Ik snap dat deels wel, ze verdelen staatsgeld en moeten daarom uitkijken met wat ze subsidiëren. Maar over zogenaamd ‘slechte’ mensen, wat zij slecht noemen, daarover kun je dan nooit een portret of film maken. Dat vind ik heel ver gaan in moraalriddergedrag.”
Onafhankelijk
“Ik kwam in aanraking met het onderwerp door het boek crips.nl van Saul van Stapele. Hij introduceerde mij bij de Crips, maar de film is niet gebaseerd op het boek. Het boek vertelt de verhalen in het verleden. Ik las het en wilde iets met het personage van Main C. doen, hij schoot iemand overhoop met een shotgun. Op het verhaal daaromheen en op zijn karakter wilde ik voortborduren.
Saul van Stapele is helemaal van de rap en hiphop, hij schrijft over de muziek voor tijdschrift Oor. Dat zorgt ervoor dat hij veel afweet van culturen als die van de Crips. Ik was helemaal niet bekend in die scène. Dat was soms een probleem omdat de mannen mij veel meer als een buitenstaander zagen dan Saul. Maar dit had ook een groot voordeel: ik kon onafhankelijk blijven en stond niet te veel aan hun kant. Het vele contact met de mannen kan je minder kritisch maken; de mannen hebben allemaal een charmante kant. Het zijn Surinaamse jongens die heel gastvrij zijn en lekker voor je koken.
Ik vind het moeilijk om Saul van Stapele te bekritiseren op zijn afhankelijkheid, omdat hij mij veel geholpen heeft. Laten we zeggen: ‘geen commentaar’: wat ik daar over vind dat wil ik niet kwijt.”
Twee technieken
“Ik ben het filmtraject begonnen met veel bezoekjes aan de Crips, om te praten. Al snel nam ik dan een camera mee. Ik heb toen beelden voor mezelf opgenomen, alleen met een handcamera. Pas een jaar later kreeg ik geld om Crips – Strapped ’n Strong te maken. Toen heb ik een cameraman aangenomen, maar ik kwam er al snel achter dat de Crips met hem erbij veel minder open waren. Als je er alleen bent geven de mensen veel meer van zichzelf, je bent dan een onderdeel van het geheel. Met een cameraman wordt het allemaal meer statisch. Daarom heb ik met hem vooral de intermezzo’s en dergelijke opgenomen.
De uiteindelijke film is een mix geworden van de twee opnametechnieken. Het trainen in het park bijvoorbeeld, is vooraf gepland en gefilmd met een cameraman erbij. Het intermezzo is bedoeld om de kijker een stap terug te laten doen, om na te denken over het geheel. Het zijn vooral deze stilistische zaken die later met een cameraman gefilmd zijn. De harde realiteit is mijn eigen werk.”
Flirt
“Met mijn film heb ik geprobeerd een middenweg te creëren tussen een gangsterfilm en een VPRO documentaire. Ik ben op zoek gegaan naar de diepgang van de VPRO documentaire, maar ik wilde de film gedeeltelijk in de taal van de gangsters weergeven, om zo als het ware de mannen zelf te laten spreken. De telexgeluiden bij de presentatie van karakters creëren een relatie tussen de gangsters en de politie. De pistoolschoten zijn een flirt met de stijl van gangsterfilms. Ik laat die mannen daarom ook zien met hun gangsterposes en in hun ‘hiphopstijl’, met af en toe wat muziek. Ze zijn gevormd door gangsterrap en de cultuur die daarbij hoort. Ik kan geen film maken zonder die stijl, omdat ik een compleet plaatje wil creëren.”
Emotie
“Alleen met geweld wilde ik niets te maken hebben, dat had ik van tevoren met de mannen afgesproken. Geweld wil ik niet opnemen en ook niet zien. Je krijgt dan van die problemen als: moet ik dat nu dan aangeven bij de politie? Er komen conflicten van.
Voor mij moet de ruggengraat van een film het emotionele verhaal zijn. Main C. is zo’n verhaal dat heel dichtbij komt. Soms was de man maanden zoek, want als hij in de gevangenis zit ben je hem als documentairemaker kwijt. De politie geeft je geen contactgegevens omdat je geen familie bent. Via omwegen kwam ik er dan uiteindelijk achter waar hij zat, met bloed zweet en tranen. Main C. is voor mij het belangrijkste deel van de film.
Door de andere Crips-leden werd ik een enkele keer zelf opgebeld. Maar de meeste opnames kwamen voort uit de bezoekjes die ik aan de mannen bracht; een paar keer per week ging ik bij ze langs of belde ik ze op. Als ik dat niet deed dan verloor ik ook de openheid die ze voor mij hadden, dan sneeuwde onze relatie onder. Ik ga nu nog bij ze langs, want ik gooi een relatie niet ineens uit het raam. Het contact vervaagt misschien, maar ik heb zeker met Main C. nog een diepe band. Ik maakte heel belangrijke dingen in zijn leven mee, dat schept een band.”
Representatief
“In een documentaire laat je als regisseur een moment in de tijd zien, de fragmenten kies je zelf uit. In mijn film zitten geen opgezette dingen, ik volgde de mannen en datgene waarmee ze bezig zijn. De bloedspetters in het appartement bijvoorbeeld: het zal zeker niet de enige keer zijn geweest dat er zo’n delict plaatsvond, maar hoe vaak zulke liquidaties precies plaatsvinden, dat weet ik niet. Ik laat fragmenten uit het leven van de gangsters zien die naar mijn mening hun leven representeren. De fragmenten geven een beeld van waarmee de mannen bezig zijn, waar ze voor staan, wat ze denken. Daarvan wil ik het publiek een smaak geven. Ik heb de film representatief gemaakt voor het beeld dat ik van de mannen kreeg.
Aan de andere kant weet je ook dat je niet overal bij kunt zijn. De film is ontstaan in een wisselwerking tussen het leven van de Crips en dat wat ze mij er van gaven. Hoe meer criminele activiteiten ze laten zien, hoe meer risico ze lopen. Het is een keer klaar, dan is er genoeg van ‘die kant’ in de film. Ze hebben me niet alles laten zien, maar het was mijn doel om een totaalbeeld ven de mannen te kunnen geven, en dat is me gelukt.”
Bedreigend
“Op een gegeven moment dreigden de Crips de stekker uit de film te trekken. Ik ben nooit bang voor ze geweest, behalve voor dat rigoureuze karakter: ‘wij willen die film niet meer’. Dan maakt het niet uit dat ik driehonderd tapes geschoten heb en halverwege de montage ben, jongens als deze daar valt dan niet tegen terug te praten. Ik heb me overigens tijdens de opnames geen moment bedreigd gevoeld.
De gewone burger hoeft niet bang te zijn voor de Crips. Het geweld speelt zich af in hun eigen wereld. Daar ben ik van overtuigd.”
Crips – Strapped ’n Strong is te zien in de bioscoop, vanaf 16 april 2009.