“Al mijn films gaan over pre-destinatie.”
Regisseur Jos de Putter (Het is een schone Dag geweest, How many Roads) wist helemaal niets van de gamewereld af toen hij aan zijn nieuwe documentaire Beyond the Game begon. Door zijn algemene interesse in beeld en een toevallige ontmoeting kwam De Putter vervolgens voor het eerst echt in aanraking met de gamecultuur en zag hij mogelijkheden voor een western in cyberspace. “De gamecultuur is net als film honderd jaar geleden: nieuwe beelden, nieuwe iconen en nieuwe sterren.”
Gamecultuur
In Beyond the Game staan twee spelers van de online-game Warcraft III centraal. De Westerse wereld wordt vertegenwoordigd door ‘Grubby’, “een mooie, creatieve speler”, de Oosterse door ‘Sky’, “meer een ‘stamper’.” Beiden behoren tot de wereldtop en zijn elkaars grootste rivalen. Met miljoenen fans over de gehele wereld zijn de twee al jaren helden op het web. De Putter wist nergens van: “Ik wist niks van de gamecultuur af voor ik aan de film begon. Links en rechts hoor je wel eens dingen, maar een directe relatie had ik er niet mee.”
In de zoektocht naar een onderwerp voor een nieuwe documentaire kwam de regisseur voor het eerst echt in aanraking met de gamewereld. “Ik ben erg geïnteresseerd in beeld en nieuwe werelden. Interesses die natuurlijk makkelijk te rijmen zijn aan de digitale, virtuele beelden en ruimten van games. Het is een geheel nieuwe wereld, die te vergelijken is met film honderd jaar geleden: nieuwe beelden, nieuwe iconen en nieuwe sterren.”
Toeval
Om zich verder in het onderwerp te verdiepen, bezocht De Putter een wereldkampioenschap Warcraft III. Hier liep hij Sky en Grubby tegen het lijf. Toevallig, net zoals hij vijftien jaar geleden de inmiddels bekende voetballer Leonardo uit het niets tegen het lijf liep in de voorbereidingsfase voor zijn documentaire Solo, de Wet van de Favela. “Sky en Grubby hebben, net als Leonardo, allebei iets ‘cools’, een bepaalde aantrekkingskracht. Ze plakken als het ware op het beeld.”
Al snel ontstond het idee de film te presenteren als een western in cyberspace. De mythische status van Sky in China was ongekend en Grubby bleek Sky’s grootste rivaal. “Daarnaast zijn het twee totaal verschillende soorten spelers en representeren ze beide een andere cultuur. Het zijn pioniers.”
Observerend
De Putter hanteert in Beyond the Game een observerende stijl. Hierdoor is er weinig ruimte voor drama en emotionele achtergrond. Soms kijken we minutenlang naar de gezichten of snel bewegende vingers van de spelers. “Ik zat in dubio: welk soort film maak ik nu? Puur inhoudelijk begrijp ik niks van het spel en ik vond dat ik trouw moest blijven aan hun essentie. Ze doen echt alleen wat ze doen: ze spelen games.”
Om het duo toch van enige diepgang te voorzien, besloot de regisseur hun omgeving aan het woord te laten. Dit levert zo nu en dan indringende momenten op, zeker wanneer de vriendin van Sky – een chronische hartpatiënt – er openlijk voor uitkomt moeite te hebben met het feit dat Sky vaak geen tijd heeft haar te steunen tijdens ziekte. “De balans tussen opoffering en doel is verwonderlijk en heeft ook iets tragisch.”
Stijl
Opvallend aan de documentaire is de visuele uitstraling van het geheel. Ondanks dat De Putter bekend staat als een verklaard tegenstander van gepolijste beelden, is Beyond the Game bijzonder stijlvast en kent ze veel uitgekiende shots en composities. Zo zijn achtergronden vaak out of focus, waardoor de kleuren en contouren vervagen. “Beyond the Game is de eerste documentaire die ik niet op film heb gedraaid, maar die digitaal is opgenomen. Dit had deels praktische redenen, maar ook esthetische. Zo is het digitale beeld ‘platter’ in vergelijking met filmbeeld, wat goed aansluit bij de digitale wereld. Wat die focus betreft hebben we goed gekeken naar Il Deserto Rosso (1964) van Michelangelo Antonioni. Die film gaat ook over een wereld met nieuwe pioniers. De focus geeft de beelden een soort neurose en draagt bij aan het narratief. Ook zitten er vrij veel korte zooms in de documentaire. Die onderstrepen de onwennigheid van deze nieuwe wereld.”
Verborgen agenda
Het oeuvre van De Putter blinkt ogenschijnlijk uit in diversiteit. Zo legde hij in zijn eerste documentaire (Het is een schone Dag geweest) het dagelijkse leven van zijn ouders op het platteland vast, stond in Dans, Grozny Dans een explosieve volksdans centraal en portretteerde hij in How many Roads een aantal uiteenlopende Dylan-fans. In Beyond the Game duikt hij zelfs in een virtuele wereld. Toch is er een verbindend element. “Mijn films kenmerken zich voor een ‘verborgen agenda’. Teleologisch gezien zou je kunnen zeggen dat al mijn films gaan over predestinatie; over de relatie tussen mensen en hun context. Worden mensen beschreven door de geschiedenis, of schrijven mensen hun eigen geschiedenis? In het geval van mijn ouders (Het is een schone Dag geweest, red.) bijvoorbeeld draaide het om de aarde, in How many Roads om Bob Dylan.”
In Beyond the Game onderzoekt De Putter dan ook de relatie tussen de echte wereld en de virtuele wereld. Hoe straalt het feit dat de gamers dagelijks urenlang computerspellen spelen af op hun gewone leven en persoonlijkheid? Hoe bepalen beslissingen in de virtuele wereld de handelingen in de echte wereld? Naast een aantal korte momenten van zelfreflectie door de twee hoofdpersonen, wordt deze insteek vooral uitgewerkt in de verhaallijn rondom ‘Madfrog’, een Zweedse ex-gamer. Hoogtepunt is een prachtig uitgelicht shot, waarin alles rondom Madfrog’s gezicht wegvalt in fel wit licht. Hij vertelt dat het voor hem net was alsof hij in de toekomst kon kijken. Door het opvallende lichtgebruik krijgt deze shot een krachtige, symbolische functie.
Vooroordelen
Net als elk nieuw medium, heeft ook de gamewereld te maken met hardnekkige vooroordelen. Waren er voorheen discussies omtrent de schadelijke invloed van film op kinderen, nu moeten de games het ontgelden. Zeker met de recentelijke schietpartij op een school in Duitsland. Een verband is volgens De Putter echter niet zo eenvoudig te leggen: “Het is ingewikkelde materie. Iets nieuws wordt met argwaan bekeken, dat is iets typisch voor oudere generaties. Er zijn slechts enkele jongens die ontsporen, en er zijn nóg minder jongens die ontsporen én ook nog eens gamen. Je mag toch aannemen dat er een diepere oorzaak is. Het is kortzichtig games als dé reden aan te voeren. Toen ik aan de film begon dacht ik ook: niet meteen moraliseren.”
Beyond the Game is vanaf heden te zien in de bioscoop.