“De media verdiepen zich vaak niet meer écht in zaken.”

In de telefilm Sekjoeritie neemt scenarist Bert Bouma (Bloedbroeders, Bruno & Violet) ons mee naar de ‘onderbuik van de Nederlandse samenleving.’ De film vertelt het verhaal van Bob, die als security-medewerker met alle geledingen van de maatschappij in aanraking komt. “Alle ellende begint wanneer mensen andere mensen niet als individu zien, maar als vertegenwoordiger van een groep.”

Liefhebber
Met scenario’s voor populaire series als 12 Steden, 13 Ongelukken, Heartbeat en Hotnews.nl en recent de telefilm Bloedbroeders heeft scenarist Bert Bouma inmiddels een aardige reputatie opgebouwd in de Nederlandse film- en televisiewereld. Hoewel op jonge leeftijd al een fervent filmliefhebber, was een toekomst in de filmwereld voor Bouma allerminst een serieuze optie. “Het idee dat ik van schrijven mijn vak zou kunnen maken, kwam niet echt bij me op. Ik was wel een enorm filmliefhebber en had vage schrijfambities, maar wist niet echt wat ik wilde.”

Pas na zijn studie Bedrijfskunde begon het langzaam te dagen dat zijn interesse in media en communicatie niet zomaar een interesse was. “Na mijn studie Bedrijfskunde ben ik Communicatiewetenschappen gaan studeren in Amsterdam. Daar volgde ik veel filmvakken, waaronder ook alle cursussen scenarioschrijven. Tot mijn stomme verbazing kreeg ik daarna eerder werk als scenarioschrijver (op grond van ingestuurd eigen werk) dan als marktonderzoeker.”

Structuur
Zijn eerste professionele klus volgde begin jaren negentig, toen de VARA hem vroeg een aflevering te schrijven voor 12 Steden, 13 Ongelukken. “Dit was de kweekvijver voor jong talent van de VARA en IdTV, en sindsdien heb ik eigenlijk altijd ‘promotie’ gemaakt. Wel heb ik nog jaren een bijbaantje gehad in de telemarketing en als debiteurenbewaker, maar inmiddels leef ik alweer jaren van scenarioschrijven.”

Een knappe prestatie, zeker in een klein filmland als Nederland. Niet alleen door het relatief lage aantal film- en televisieproducties dat jaarlijks wordt vervaardigd, maar ook door de vele professionele en niet-professionele concurrentie. Een echt geheim heeft Bouma niet, maar één ‘les’ is hem altijd bijgebleven. “In zijn boek ‘Adventures in the Screentrade’ benadrukt scenarist William Goldman (o.a. All the President’s Men, Butch Cassidy) één van de essenties van een goed scenario: ‘Screenplays are structure.’ Kort door de bocht en in eigen woorden: een scenario moet goed in elkaar zitten, wat het onderwerp ook is.”

Groepsproces
Tot nu toe gaat het Bouma dus voor de wind en heeft hij steeds de vrijheid gehad te werken aan onderwerpen die hem echt interesseerden, maar gevaren liggen voortdurend op de loer. “Het ‘probleem’ met scenarioschrijven is het enorme meningencircus waarin de schrijver kan belanden. Ook als het idee helemaal van de scenarist zelf afkomstig is, zijn er allerlei mensen – producent, regisseur, het filmfonds, omroepen, acteurs – die er wat van gaan vinden en waarmee, of je wilt of niet, rekening gehouden moet worden.”

“Dat neemt niet weg dat als je op je strepen gaat staan, dat soms ook best effect kan hebben. Maar goed, film- en televisiemaken is nu eenmaal een groepsproces en wie dat niet wil, moet boeken gaan schrijven. Iets wat veel collega-schrijvers (en ikzelf op termijn) ook steeds vaker gaan doen, al is het maar voor de afwisseling. En eerlijk is eerlijk: op zijn best, als alles goed gaat, maakt dat groepsproces het eindresultaat beter dan wat er ooit op papier stond. Op zijn slechtst herkent de schrijver zijn eigen werk niet meer terug. Meestal zit het er ergens tussenin, maar met Sekjoeritie ben ik heel erg gelukkig!”

Onderbuik
En dat is, voor wie de film gezien heeft, begrijpelijk. Sekjoeritie zit prima in elkaar, raakt de juiste, luchtige snaar en boogt op twee sterke hoofdrolspelers. Het idee voor de film ontstond nadat producent Joram Willink (Bolletjes Blues!, Boy meets Girl Stories) op vakantie een Australische lowbudget-film gezien had, die er, doordat er op grote (bestaande) evenementen was gedraaid, toch heel ‘groot’ uitzag.

“Joram vroeg zich af of we hier ook niet zoiets konden doen. Ik kwam toen op de proppen met het verhaal rond beveiliger Bob, waarmee ik gelijk de actualiteit te lijf kon gaan – de vermeende onderbuik van de samenleving, ‘mensen met vooroordelen’, waar door het vermeende ‘weldenkende’ deel van de natie weer met net zoveel vooroordelen over geoordeeld wordt.”

Hokjes-denken
In zijn functie als beveiliger komt Bob in contact met mensen vanuit elke geleding van de maatschappij waardoor Sekjoeritie zich afspeelt in een broeierig politiek klimaat. In dit klimaat spelen vooroordelen en de waan van de dag een grote rol. Welk verhaal wilde Bouma vertellen? “Dat alle ellende begint wanneer mensen andere mensen niet als individu zien, maar als vertegenwoordiger van een groep. En dat het ‘weldenkende’ deel van de bevolking evengoed in die valkuil kan trappen – en trapt – als die ‘Wildersstemmers in Amsterdam-Noord.”

Naast dit hoofdthema hebben Bouma en regisseuse Nicole Van Kilsdonk (Ochtendzwemmers, Zadelpijn) slim nog een extra, diepere laag in het verhaal gebracht door een documentaireachtige wijze van draaien, die vanaf het allereerste concept van het scenario al de bedoeling was. De film laat zo zien op welke wijze niet alleen een camera slechts een deel van de werkelijkheid van het moment kan registreren, maar ook dat deze werkelijkheid op allerlei manieren gestuurd kan worden.

“De media – in de breedste zin van het woord – achten zich in het algemeen zeer weldenkend, maar verdiepen zich vaak niet meer echt in zaken en zijn eerder op zoek naar de antwoorden die ze willen horen dan naar de genuanceerde, complexe werkelijkheid. Deze vertelwijze gaf ons op verschillende manieren de mogelijkheid dit te laten zien.”

Luchtig
De samenwerking tussen scenarist en regisseur is vanzelfsprekend van groot belang, maar bij een film waarin (belerende) politieke boodschappen of interpretaties snel op de loer liggen wellicht nog belangrijker. Bouma’s scenario, dat speelt met rechtste en linkse vooroordelen, was bij uitstek gebaat bij een luchtige en subtiele aanpak, die aan Nicole van Kilsdonk wel is toevertrouwd.

“Nicole kwam er iets later bij, maar vervolgens hebben we intensief samengewerkt. Wat een uiterst plezierige ervaring was. Het is fijn om op grond van een uitwisseling van gefundeerde argumenten een script zo goed mogelijk te maken. Het is ook fijn als een regisseur er zo vroeg mogelijk bij betrokken is, zodat alle neuzen dezelfde kant op staan. Dat scheelt een hoop discussie en herschrijven en voorkomt conflicten.”

“Je komt altijd wel een paar lastige schakel- of wendingspunten in een verhaal tegen, maar die werden dan tussen ons steeds heel constructief opgelost. Ik wist van een vorig project (Bruno & Violet, red., Bouma schreef samen met Jan Bernard Bussemaker het scenario en Van Kilsdonk regisseerde) al dat Nicole prettig was om mee te werken en voor dit project was ze helemaal een schot in de roos.”

Toeschouwer
Tijdens de opnamen bemoeit Bouma zich zo min mogelijk meer met de film, tenzij er echt grote conflictpunten naar voren komen. “Als iemand – wie dan ook – een beter idee heeft voor een scène of een betere oplossing heeft dan ik in eerste instantie heb opgeschreven, hoop ik altijd dat ik zo slim ben om over mijn eigen ego heen te springen en dat idee te gebruiken. Wat niet wegneemt dat het wel eens voor kan komen dat er iets wordt voorgesteld dat het script in de kern aantast. Het enige wat je dan kan doen is je stem laten horen en hopen dat je genoeg medestanders vindt om toch aan je eigen gedachte vast te kunnen houden.”

“Bij de opnamen ga ik altijd een aantal keren kijken, bij de montage als het even kan ook, maar dat is echt als toeschouwer. Tenzij natuurlijk om mijn mening gevraagd wordt. Als het goed is, en dat was het bij Sekjoeritie, dan wordt een film gemaakt door een groep bevlogen professionals en die moet je dan ook hun werk laten doen.”

Toekomst
Hoewel de scenarist zeer gelukkig is met Sekjoeritie, ziet hij ook verbeterpunten voor zichzelf. “Ik ben erg gelukkig met het eindresultaat, door de inzet van de gehele cast en crew heeft de film precies de juiste toon weten te treffen. Wel heb ik me naar aanleiding van de eindscène – waarin hoofdpersonage Tjitske expliciet zegt dat ‘ze nu pas ziet hoe erg het is als iemand je niet wilt zien zoals je bent.’, red. – voorgenomen om in het vervolg nog rigoureuzer alles uit de dialoog te snijden wat maar ‘bedoelerig’ of ‘expliciterend’ zou kunnen overkomen. Het is zo’n zin die op papier nog wel okay leek, maar waar je vervolgens in de uitvoering van schrikt – terwijl de scène er om andere redenen (karakterontwikkeling, verhaalverloop, ritme) niet uitkan.’

Voor de toekomst werkt Bouma inmiddels weer aan allerlei andere projecten, waaronder wederom enkele telefilms. “Ik heb wederom enkele telefilmplannen ingediend, ook weer met Joram en Stetz Film. Daarnaast zitten er zoals altijd ook weer allerlei andere film- en televisieplannen in de pijplijn. Maar goed, plannen maken is het moeilijkste niet, dat is het gerealiseerd krijgen van dingen …”

Sekjoeritie is komende zaterdag (24 juli) om 20.15 uur te zien op Nederland 2.