Op 11 september presenteerde het Nederlands Film Festival de canon van de Nederlandse Film. Deze lijst van zestien Nederlandse films werd samengesteld door een commissie onder leiding van Jeltje van Nieuwenhoven. De canon bestaat uit belangrijke, gezichtsbepalende films die de veelzijdigheid van de Nederlandse filmgeschiedenis weerspiegelen. Het betreft dus geen lijst met de beste films uit onze vaderlandse filmgeschiedenis. Op het Nederlands Film Festival worden alle zestien films vertoond. Zo ook Als twee Druppels Water (1963) van de begin dit jaar overleden regisseur Fons Rademakers.

Rademakers versus Hermans
In 1959 las Fons Rademakers de in 1958 verschenen oorlogsroman ‘De Donkere Kamer van Damocles’, geschreven door Willem Frederik Hermans. Het boek interesseerde hem meteen: “Het thema sprak me enorm aan. Tot in die jaren hoorde je steeds maar over Het Verzet en De Helden die die oorlog gemaakt hadden. In de roman werd de vraag gesteld: wat is een held? Buiten dat was het een heel spannend verhaal.” Voorlopig had hij het echter nog druk genoeg met Makkers staakt uw wilde geraas (1960) en Het Mes (1961). Na Het Mes zocht Rademakers echter naar een nieuw scenario en al snel dacht hij aan de roman van W.F. Hermans.

Hierop zocht hij contact met de schrijver. Deze had de rechten van zijn boek echter al  toegezegd aan Louis van Gasteren, maar had dat nimmer op papier vast laten leggen. Rademakers wist Hermans te overtuigen met hem in zee te gaan en bovendien over te halen een opzet voor het scenario te schrijven. Nadat de contracten getekend waren, ging deze ook direct aan de slag. Al snel bleek echter dat Rademakers en Hermans een andere kijk op de toekomstige filmversie hadden. De schrijver kon zich niet vinden in aanpassingen van Rademakers en toen een producent uit Amerika aanklopte voor de filmrechten, probeerde Hermans met man en macht onder zijn contract met Rademakers uit te komen. Dit lukte niet.

“Wat Hermans wilde, was een adequate verfilming van zijn roman. Wat ik wilde was een adequate verfilming van het thema van de roman. In het eerste geval zou het een film van achttien uur hebben moeten worden (…).” Bovendien vond Rademakers dat Hermans te weinig vertrouwen had in de beeldende mogelijkheden. Hermans trok zich terug en Rademakers ging alleen verder.

In Skoop vertelt Jan Blokker van een bezoek aan Hermans in oktober 1962, ten tijde van de opnames van de film: “Het werd een lange avond. Hermans, die toen één opnamedag in Cinetone had meegemaakt, koesterde verbitterde gedachten jegens de regisseur van zijn scenario. Hij was er van overtuigd dat de film erbarmelijk slecht zou worden, waardeloos op zichzelf, maar vooral waardeloos als verfilming.” Later draaide de schrijver wat bij en verdween het grootste wantrouwen jegens regisseur en film. Na een eerste viewing door beiden samen had Hermans zelfs nog wat positieve woorden voor de film over: “Het beeld is fraai van tint en erg homogeen. En verder is-ie tot mijn geruststelling snel gemonteerd, er zijn weinig plekken waar hij trekt.” Veel aan te merken had hij echter ook, zo vond hij dat er af en toe nog te veel werd verteld in plaats van getoond, de special effects slecht, de sfeer vaak niet treffend en het begin erg slecht.

Heineken
Voor de financiering zorgde Freddy Heineken, die volgens Rademakers razend enthousiast was: “Ik ging het hele rijtje rijke mannen af en kwam toen bij Heineken. Die liet me niet eens uitspreken, hij riep meteen: ik doe mee, ik betaal alles. Ik heb die andere mannen toen een keurig bedankbriefje geschreven.” Het budget bedroeg naar schatting zo’n zeshonderdduizend gulden.

Raoul Coutard – cameraman bij onder andere A bout de souffle, Une femme est une femme en Jules et Jim – verzorgde de fotografie. Voor de dubbelrol van de winkelier en geheim agent werd de onbekende Lex Schoorel aangetrokken. De opnames vonden plaats in de Cinetone Studio’s, in Haarlem en in Voorschoten. Toen de film op 21 februari 1963 in première ging, was de pers gunstig gestemd. Rademakers bleek een stijlvolle en sfeervolle film te hebben gemaakt, die verder ging dan de oorlogsfilms tot dusver.

Het ministerie van onderwijs, kunsten en wetenschappen koos de film als officiële inzending voor het filmfestival van Cannes, waar ze uiteindelijk ook voor werd geselecteerd – Freddy Heineken vertrok op zijn witte jacht trots naar het Franse badplaatsje – maar niet bekroond. In Nederland trok de film uiteindelijk 473.162 bezoekers.

Eén van de eisen die Heineken voor het maken van de film aan Rademakers stelde, was dat zijn vriendin, Nan Los, een van de hoofdrollen moest vertolken. Toen de film in 1983 geprogrammeerd stond bij de TROS, was Los echter niet meer Heinekens vriendin. Heineken wilde niet dat de film vertoond werd en besloot een advocaat in de arm te nemen, die de uitzending wist te voorkomen. Pas in 2002, na de dood van Freddy Heineken, werd de film voor het eerst op televisie vertoond.

Als twee Druppels Water is te zien op:
– 27-09, Rembrandt 3, 22.15 uur.
– 01-10, Rembrandt 3, 20.00 uur (Fons Rademakers hommage).
– 04-10, Rembrandt 3, 22.15 uur.

Gebruikte bronnen:
– Van Gelder, H. (1995). Hollands Hollywood. (1e druk). Amsterdam: Luitingh ~ Slijthoff.
– Blokker, J. (1963). In: Skoop, jaargang 1963, nummer 3.