Zelden zal een filmmaker zo’n controversiële debuutfilm hebben afgeleverd als Theo van Gogh. Toen hij in 1981 zijn eerste lange speelfilm Luger presenteerde, liepen de gemoederen her en der hoog op.

Dubieus
Hoe hij aan geld was gekomen voor de film wist niemand, maar dat het niet helemaal zuiver was gegaan, begreep iedereen. Met 70.000 gulden en gratis medewerking van vrienden – waaronder acteur Thom Hoffman, die met Luger ook zijn debuut maakte – werd zo vanaf de zomer van 1980 elke vrije dag gefilmd.

Provocerend
Van Gogh, hiervoor al meerdere malen afgewezen door de Filmacademie, wilde een film maken die deed denken aan het werk van Herzorg, Fassbinder en Schlöndorff. Tegendraads, vervreemdend. En ook wel provocerend. Want zo was Theo nu eenmaal.

Twee scènes lokten al op voorhand veel verontwaardigde reacties uit, toen de VPRO ze tijdens een televisieshow aan het publiek vertoonde. In de eerste scène werd bij een vrouw een pistool in de schede geduwd en in de tweede werden twee poesjes in een draaiende wasmachine gegooid. Nederland reageerde verbijsterd en geschokt.

Stomdronken
Met een ruwe montage onder de arm vertrokken Hoffman en Van Gogh in de zomer van 1981 naar cineast Jos Stelling, die in datzelfde jaar voor het eerst de Nederlandse Filmdagen zou organiseren. Het verhaal gaat dat Stelling in slaap viel boven de montagetafel, maar het duo toch uitnodigde voor het festival.

En ook daar begon het gedonder al direct. Luger werd antisemitisch en fascistisch genoemd, en uit ergernis over de mentaliteit van de makers besloot de pers de film te boycotten. Tijdens de vertoning van Frans Weisz’ Charlotte betrad Van Gogh schreeuwend en stomdronken het podium en moest er door een aantal mensen vanaf worden gesleurd.

Een aantal dagen later maakte hij het nog bonter toen hij tijdens een screening van Luger ruzie zocht met enkele bezoekers van de film. Collega-filmmaker Jurriën Rood werd openlijk beledigd en zelfs in het gezicht gespuugd. Zonder tussenkomst van omstanders was het onherroepelijk uitgelopen op een handgemeen.

Eervolle vermelding
Al deze aanvaringen ten spijt, bekroonde de jury van de Nederlandse Filmdagen Luger met een eervolle vermelding. Van Gogh werd ‘une bête de cinéma’ genoemd. Hij had zijn visitekaartje afgeleverd en zijn naam op de kaart gezet. De provocatieve rol die hij zich tijdens dit debuut had aangemeten, zou hij ook niet meer loslaten. Hoewel het respect voor de filmmaker Van Gogh gedurende de jaren steeds meer zou groeien. Toen Luger in het voorjaar van 1982 in de bioscopen verdween, was echter niemand meer geïnteresseerd en stierf de film een langzame dood.