Morgen eert Nederland haar bevrijders. Niet alleen militairen die met grootscheepse acties ons land en Europa van Nazi-Duitsland bevrijdden, maar ook de gewone burger, die vaak met slechts kleine vertzetsacties en -daden de Duitsers tot wanhoop dreef en vele mensen van de dood redde. NeerlandsFilmdoek selecteerde drie documentaires over de Tweede Wereldoorlog met uiteenlopende onderwerpen.

De drie … oorlogsdocumentaires

– Otto Frank, Father of Anne (2010)
Over Anne Frank lijkt alles al gezegd en geschreven. Talloze publicaties, zowel in woord, beeld als geluid, hebben haar even fascinerende als gruwelijke geschiedenis doen herleven. Maar het levensverhaal van het Joodse meisje dat zat ondergedoken in Het Achterhuis blijft boeiend, en zeker als haar verhaal zo gepresenteerd wordt als in David de Jonghs aangrijpende documentaire Otto Frank, Father of Anne. De Jongh kiest in zijn documentaire een bijzonder perspectief, namelijk dat van Anne’s vader Otto. Door middel van prvié-opnamen en -foto’s, gesprekken met vele overlevenden, fragmenten uit Anne’s dagboek en talloze andere historische bronnen wordt een genuanceerd en intrigerend beeld van Otto Frank en zijn familie. Otto Frank, Father of Anne is niet alleen een eerlijk en kritisch portret, maar ook indrukwekkend en aangrijpend.

– Portret van Anton Adriaan Mussert (1968)
Boeiende televisiedocumentaire van regisseur Paul Verhoeven. Na een moeilijke periode, waarin de regisseur twijfelde of hij ooit wel door kon gaan in het filmvak, besloot hij een zijstap te maken naar de televisie. Plan was om een documentaire te vervaardigen over NSB-leider Anton Mussert. “Met het televisieportret had ik de bedoeling om kanttekeningen te maken bij het bestaande beeld van Mussert en de NSB. Noem het maar een ontmythologisering: Mussert en de NSB waren niet zozeer een geraffineerde club wolven, maar eerder een verzameling bezorgde, kleine burgermannetjes. Mijn film moest een dialectisch standpunt innemen en naar beide kanten van de kwesties kijken.” Verhoeven interviewde onder andere de weduwe Rost van Tonningen en oud-minister-president Schermerhorn. Het Portret van Anton Adriaan Mussert zou aanvankelijk uitgezonden worden op 23 oktober 1968, maar op het laatste moment kreeg de VPRO het benauwd. Met spoed werd er overleg gepleegd met de meest gerespecteerde oorlogsdeskundige Loe de Jong. Deze oordeelde negatief, noemde de documentaire overbodig en zo werd de vertoning op het laatste moment afgeblazen. Twee jaar later, Jan Blokker was inmiddels redacteur van de VPRO, werd de documentaire alsnog vertoond, zij het met kleine aanpassingen en toevoegingen.

– De Bezetting (1966)
Geen echte documentaire, maar een documentairereeks. En wat voor een. Loe de Jong hield er zowat heel Nederland mee aan de buis gekluisterd. Voor het eerst werd de gehele Tweede Wereldoorlog in Nederland in kaart gebracht. Het schokte een deel van de bevolking en over elke uitzending werd nog lang nagepraat. Mediahistoricus Chris Vos in Andere Tijden: “Het is echt waar dat de straten leeg waren. Het was iets speciaals, daar ging je met z’n allen naar kijken en over praten. Ik ken geen enkele Nederlandse televisieserie die zo’n impact heeft gehad op de Nederlandse publieke opinie.”