In de rubriek ‘Uit de oude doos’ worden opzienbarendende, ontroerende, schokkende of komische film- of filmgerelateerde fragmenten uit het verleden uit de vergetelheid gehaald. Het fragment zelf zal steeds middels relevante achtergrondinformatie van een context worden voorzien. In deze tweede aflevering een authentiek Polygoon-item over de opnames van de film Kort Amerikaans (1979).
Polygoon
Decennialang verzorgde Polygoon, opgericht in 1919, opdracht- films en journaals voor vertoning in de bioscoop. In de eerste jaren werd er om de twee weken een nieuw journaal vervaardigd, sinds de jaren dertig zorgde men wekelijks voor een journaalbulletin. Dagelijks trokken tal van cameralieden door het land om volksgebruiken en -evenementen op celluloid vast te leggen. Ook deed men geregeld verslag van filmopnames en filmpremières. Kenmerkend voor Polygoon-items is de afwezigheid van een zichtbare presentator – de gefilmde beelden waren voor de makers het uitgangspunt, een commentaarstem ondersteunde de geschoten plaatjes en sloeg waar nodig een bruggetje.
De jaren na de Tweede Wereldoorlog staan te boek als de gloriejaren van het roemrijke instituut. Tot begin jaren vijftig was Polygoon één van de grootste verspreiders van nieuwsinformatie onder de gehele bevolking. Met de intrede van de televisie in de Nederlandse samenleving eind jaren vijftig brokkelde de belangstelling voor Polygoon echter steeds verder af. Gedurende de jaren zestig en zeventig werd er dan ook vaak gediscussieerd over het bestaansrecht van de firma. In 1987 gooide men er het bijltje definitief bij neer. Redacteur Philip Bloemendal, die sinds 1946 commentaar bij de filmpjes verzorgde, heeft er met zijn sterk herkenbare stemgeluid echter voor gezorgd dat de items ook vandaag de dag nog in het collectieve geheugen van de Nederlander voortleven.
Kort Amerikaans
Zoals bij veel Nederlandse producties uit de jaren zeventig, heeft Polygoon ook verslag gedaan van de opnames van Kort Amerikaans (1979) in Rotterdam. De film, gebaseerd op het gelijknamige boek van Jan Wolkers, speelt zich af tijdens de bezettingstijd en vroeg qua production design zodoende om een stevige reorganisatie van bestaande locaties. In het twee minuten durende fragment is onder meer te zien hoe men hierbij te werk is gegaan.
Kort Amerikaans was na Turks Fruit (1973) de tweede Nederlandse film naar een boek van Jan Wolkers. Met meer dan 300.000 verkochte exemplaren en het (tot op heden zelfs) ongeëvenaarde commerciële succes van Turks Fruit in het achterhoofd, besloten producent Gerrit Visscher (Dood van een Non, Pinkeltje) en regisseur Guido Pieters (Dokter Vlimmen, Ciske de Rat) in 1978 ‘Kort Amerikaans’ te vertalen naar een filmscenario. Pieters las het boek in 1964 op zestienjarige leeftijd voor de eerste maal en werd meteen geraakt door de hoofdpersoon: “Ik heb in Erik veel van mezelf herkend.”
Anderhalf miljoen gulden werd er uitgetrokken om de bestseller van Wolkers te verfilmen. Samen met zijn vriendin Karin Loomans schreef Pieters een scenario. De eerste versie werd afgewezen door de schrijver, omdat het ‘te dicht bij het boek bleef’. Een herschrijving leverde uiteindelijk groen licht op. Kort Amerikaans verhaalt over de ondergedoken kunstschilder Erik, die tijdens de bezetting uit de handen van de Duitsers probeert te blijven. Zoals het Wolkers betaamt, zit de vertelling doorspekt met erotiek, dramatiek en de dood.
Derek de Lint
De hoofdrol in Kort Amerikaans werd vertolkt door de negenentwintigjarige Derek de Lint, die in de jaren daarvoor indruk maakte in onder meer Blindgangers (1977) en Soldaat van Oranje (1977). Op basis van eerstgenoemde film en zijn latere bijrol in Dag Dokter (1978) werd De Lint door Pieters geschikt bevonden de hoofdrol te spelen in Kort Amerikaans. Dit directe vertrouwen van de regisseur bleek erg belangrijk voor De Lint, die de samenwerking met de bescheiden cineast daags voor de première als volgt prees:
Over de rol zelf heb ik een paar keer met Wolkers gepraat. Hij heeft adviezen gegeven over de kleding bijvoorbeeld. Maar de meeste steun had ik natuurlijk van Guido. Een acteur heeft veel liefde nodig, een bepaalde band met en vertrouwen van een regisseur. Tussen Guido en mij was er een absoluut wederzijds vertrouwen. En soms, als je als acteur niet uit je rol komt, is het goed als een regisseur je van je stuk brengt. Dat deed Guido ook. Hij creëerde in zo’n situatie een spanning, bijvoorbeeld door heel andere aanwijzigingen dan normaliter te geven en ook wel door een bepaald woord dat voor mij dan voldoende was. Dat is regisseren datje niet als regisseren als zodanig herkent. Maar ik geef toe: het regisseren van acteurs zal altijd persoonlijk blijven, zowel voor de acteur als regisseur. Ach, het enige dat natuurlijk telt is het eindresultaat.
Over dat eindresultaat was niet iedereen te spreken. De pers reageerde overwegend negatief en ook het publiek liet het afweten. Met ‘slechts’ 372.577 bezoekers werd Kort Amerikaans niet het grote succes waarop de makers vooraf hadden gehoopt. Hoewel De Lint zelf in 1979 liet optekenen tevreden te zijn met de film (“En ik ben niet gauw tevreden, hoor!”), vertelde hij in 1986 tegenover Playboy een heel ander verhaal:
Kort Amerikaans, die rol wilde ik ontzettend graag spelen, dat was één van mijn lievelingsboeken. Ik heb ook ontzettend hard aan die film gewerkt en we hadden het gevoel dat we met iets fantastisch bezig waren, een film waar de mensen kilometers voor in de rij zouden gaan staan, maar dat is niet helemaal zo uitgepakt. (…) In Kort Amerikaans speelde ik een dragende rol, en daar heb ik me helemaal voor ingezet. Toen we die film draaiden had ik een bepaald idee in mijn hoofd en als ik het script en de muziek en mijn eigen ideeën bij elkaar optelde, dacht ik: ‘Jezus, dit wordt de beste film van mijn leven’. En toen ik de film zag, zag ik iets heel anders. Ik viel met de film.
Slecht voor zijn carrière is Kort Amerikaans echter allerminst geweest; De Lint speelde nadien dragende rollen in Nederlandse producties als Van de koele Meren des doods (1982), Bastille (1984) en De Aanslag (1986) en maakte niet lang daarna naam in het buitenland met rollen in onder meer The Unbearable Lightness of Being (1988), Stealing Heaven (1988) en Poltergeist: the Legacy (1996-1999).
Geraadpleegde bronnen:
– Hosman, H. (1979). Interview Derek de Lint in Skoop (oktober 1979).
– Interview Derek de Lint in Playboy Nederland (februari 1986).
In de rubriek ‘Uit de oude doos’ worden opzienbarendende, ontroerende, schokkende of komische film- of filmgerelateerde fragmenten uit het verleden uit de vergetelheid gehaald. Het fragment zelf zal steeds middels relevante achtergrondinformatie van een context worden voorzien.
Wat aardig deze beelden van “”The making of…Kort Amerikaans” en wat jammer dat deze beelden niet als “extra” op de dvd zijn gezet. De beelden zijn er dus wel, maar er wordt, behalve dan voor deze rubriek, dvd-technisch niets mee gedaan. Eeuwig zonde!