web analytics

Wim T. Schippers #2: Plafond over de Vloer

Reacties zijn gesloten

Sinds 15 november 2007 brengt de VPRO in samenwerking met Living Colour Entertainment het televisiewerk van Wim T. Schippers uit op dvd. Onder de overkoepelende titel ‘Wim T. Schippers’ Televisiepraktijken – sinds 1962′ zijn reeds beschikbaar de legendarische VPRO programma’s De Fred Haché Show, Barend is weer bezig (ook bekend als De Barend Servet Show), Van Oekel’s Discohoek, Het is weer zo laat! (beter bekend als Waldolala) en recenter werk zoals Op zoek naar Yolanda, Plafond over de vloer en We zijn weer thuis. Alle dvd’s zijn bovendien voorzien van veel uniek extra materiaal. Naar aanleiding van de dvd-release van Plafond over de Vloer 26 juni jongstleden besloten we te kijken op welke wijze de serie een typische Wim T. Schippers productie is, met als resultaat onderstaand artikel.

Inleiding
In 1984 startte Wim T. Schippers met het VPRO-radioprogramma ‘Ronflonflon’, waarin hij zichzelf presenteerde als Jacques Plafond. Als radio-presentator schreeuwde Plafond door elke plaat heen, stak hij zijn ongezouten mening nooit onder stoelen of banken en liet hij zijn gasten vrijwel nooit uitpraten. Chaos troef dus wekelijks in de ether. Plafond was tevens, zoals elk personage dat Schippers creëerde, dol op taal. Woordgrappen, filosofische overpeinzingen waarin taal een belangrijke rol speelt en na het horen van een willekeurig woord plots uitbarsten in een zangsolo was Plafond niet vreemd. Op 12 maart 1986 werd de eerste aflevering van de televisieserie Plafond over de Vloer uitgezonden, een serie waarin we de dagelijkse belevenissen van Jacques Plafond kunnen volgen. Ook in de televisieserie speelt taal een grote rol en is de serie om deze en meerdere reden een kenmerkend Wim T. Schippers product. In dit artikel zullen elementen uit de serie besproken worden die typerend zijn voor Schippers’ werk.

Onconventioneel en chaotisch
Wanneer we Plafond over de Vloer als geheel bekijken, valt direct op dat we hier te maken hebben met een serie die geschreven is door iemand die niks moet hebben van de algemene wetten en regels van het televisie maken. Het ontbreekt de serie aan een goed gestructureerd verhaal en de afzonderlijke afleveringen zijn eerder een aaneenschakeling van sketches waarin Plafond de hoofdrol speelt, dan dat ze een afgerond geheel vormen. Net als in het radioprogramma waarop de serie gebaseerd is, is ook in de televisieserie rust en orde vrijwel geheel afwezig. Veelal praten er verscheidene personages door elkaar, wordt er druk heen en weer gebanjerd door het decor en is er op de achtergrond zoveel herrie te horen, dat de conversatie op de voorgrond als het ware naar de achtergrond wordt gedrukt. Ook de televisieserie wordt aldus gekenmerkt door een chaotisch universum. Door deze experimentele vertelwijze en bewust drukke scènes, zet Schippers zich af tegen de conventies van het medium televisie.

Ook de toon en sfeer van de serie morgen gerust als ‘apart’ omschreven worden, waardoor Plafond over de Vloer ook vandaag de dag nog als een unieke serie wordt gezien. Door Schippers’ kenmerkende uitvergroting van karakters en diens handelingen en gevoelens, ontstaat er een absurde leefwereld voor de personages. In Plafond over de Vloer is niemand ‘normaal’, of beter gezegd: niemand is ‘normaal’ zoals wij dat noemen. Sociaalrealisme is iets waar Schippers niks van moet hebben. Kijk dan ook niet vreemd op wanneer personages uit het niets seksuele handelingen pogen te starten in openbare ruimten of een auto na één trap tegen de zijkant geheel uit elkaar valt. Tevens zijn alle karaktertrekken uitvergroot en extra dik aangezet, waardoor Plafond – altijd met stropdas over de schouder – en consorten het beste omschreven kunnen worden als typetjes. Bijgevolg zijn normale conversaties of beweegredenen zoals wij die gewend zijn vrijwel afwezig.

Taalvirtuoos Schippers
In Plafond over de Vloer komt ook de taalvirtuoos Schippers weer naar boven drijven. De contrasten met de werkelijkheid die we vinden in vormgeving en spel, vinden we ook in zijn geschreven en gesproken taal terug. Tegelijkertijd is de manier waarop hij gebruik maakt van taal echter logisch. Door dubbelzinnigheid en uitvergrotingen isoleert hij bepaalde uitspraken en laat hij zien dat alledaagse opmerkingen meer of een andere betekenis hebben dan we in eerste instantie denken. Een goed voorbeeld hiervan vinden we terug in aflevering 5 van de negendelige serie. Nadat Plafond een hoop commotie heeft veroorzaakt in de plaatselijke snackbar, is de maat voor de eigenaar vol en terwijl die met een knuppel op hem af komt gelopen roept hij: “d’r uit!”. Plafond loopt angstig achteruit en valt door de ruit van de deur heen, welke breekt. De opmerking van de eigenaar krijgt zo meerdere betekenissen. Niet alleen “d’r uit” in de zin van “maak dat je wegkomt”, maar ook in de letterlijke betekenis van “de ruit”. Trekken we deze redenering voort, dan kunnen we op een derde niveau ook nog het verband zien tussen het “eruit komen via ‘de ruit’.”

In een van de scènes erna zien we de eigenaar van de snackbar en diens vrouw treurig voor zich uitkijken. Op een gegeven moment zegt de vrouw: “Maar één ding heb ik er wel van geleerd: om verwarring te voorkomen, stoppen we de dingen voortaan waar ze horen.” Hierop maakt de man zijn riem los, doet zijn broek omlaag, pakt zijn vrouw vast en maakt draaiende bewegingen met zijn heupen. “Boy, wat doe je nou!?”, roept zijn vrouw uit, waarop de eigenaar antwoordt: “Verwarring voorkomen.” Ook de oorspronkelijke uitspraak van zijn vrouw krijgt zo een dubbele lading. Deze twee voorbeelden zijn exemplarisch voor de manier waarop Schippers taal gebruikt. Vooral in deze vijfde aflevering zijn er voorbeelden te over en beperkt de schrijver zich niet alleen tot de Nederlandse taal. Het personage Plafond staat bij veel mensen dan ook in het geheugen gegrift als het personage dat steevast iedereen aansprak met ‘joe’, om het probleem van het aanspreken van iemand met ‘u’ of ‘jou’ te omzeilen.

Deze taalvondsten en -trucjes doen zich niet alleen voor op het niveau van de gesproken tekst van de personages. Ook de personages zijn voorzien van originele en dubbelzinnige namen. Buiten Plafond zelf – die op een gegeven moment in een hotel bivakkeert waar het plafond hem letterlijk over de vloer valt – vinden we onder andere nog Wilhelmina Kuttje jr. (“met twee t’s”) en A.J. Broekema terug. De naam Kuttje is vanzelfsprekend één die je niet vaak, danwel nooit tegenkomt. Wellicht is het juist daarom dat Schippers juist deze naam koos en er extra nadruk op legt door Wilhelmina steeds te laten zeggen dat het met “twee t’s” geschreven wordt. Broekema verwijst ongetwijfeld naar de broek of broekspijpen van het personage, welke vaak achter zijn bureau zit en pijpen rookt. Ook hier zijn de dubbele betekenissen en isolaties van bepaalde woorden weer aanwezig.

Herkenning
Een laatste opvallend feit – en tevens iets typisch Schippers – is de verwijzing naar eerder uitgezonden producties en geschreven personages en het terugzien van acteurs waarmee hij al eerder werkte. In de al eerder aangehaalde vijfde aflevering van Plafond over de Vloer, komt Plafond in de kantine van het bedrijf toevallig ‘Rik Rollinga’ tegen, gespeeld door Kenneth Herdigein. Dit personage kent de vaste Schippers kijker uit zijn eerdere serie Opzoek naar Yolanda (1984). Tijdens de conversatie tussen beide vraagt Plafond of het nog wat geworden is met Yolanda en zegt Rik: “Ja, dat weet ik niet. Toen ik haar eindelijk had gevonden, hield die serie op. Open einde, weet je wel.” Het vreemde aan de verdere conversatie is, is dat het niet alleen een dialoog is tussen de fictieve personages Plafond en Rik, maar ook tussen Schippers en Herdigein zelf. Dit blijkt onder meer uit de opmerking van Rik dat je als acteur uiteindelijk maar weinig te zeggen hebt, omdat je het ‘maar te beleven hebt zoals het je wordt voorgeschreven als acteur.’ Naast Herdigein zien we ook onder andere ook nog Dolf Brouwers en Janine van Elzakker terug, die in meer werk van Schippers te zien zijn.

Conclusie
Plafond over de Vloer is een typisch Wim T. Schippers product. Zoals in al zijn werk zoekt de kunstenaar, schrijver en regisseur meer dan eens de grenzen van het genre en medium op en creëert hij hierdoor zijn eigen, vaak absurde, universum. Dit uit zich niet alleen in de artificiële setting, maar ook in de karikaturale personages en gesproken taal. Deze taal berust voornamelijk op uitvergroting en isolatie, waardoor alledaagse woorden en uitspraken een dubbele betekenis krijgen. Tot slot zitten ook in Plafond over de Vloer verwijzingen naar eerder werk van Schippers, zowel complete series als afzonderlijke personages, en werkt hij samen met acteurs die meerdere malen te zien zijn in producties van zijn hand.

DVD “Plafond over de Vloer”
De dvd van Plafond over de Vloer is de zesde in de Wim T. Schippers dvd-reeks. Naast Plafond over de Vloer is ook het controversiële programma Hoepla in de box opgenomen. Op de eerste dvd vinden we de eerste drie afleveringen van Hoepla terug. Via de bonussectie is het mogelijk de vierde, nooit eerder uitgezonden aflevering te bekijken. De overige extra’s bestaan uit de drie door de VPRO geweigerde items ‘Vleesch’, ‘Striptease’ en ‘Kamervragen’, een weerzien tussen Wim T. Schippers en Hans Verhagen (22 mei 2008) en een stomme 8mm amateuropname van een optreden van Jimi Hendrix. Oorspronkelijk maakte een studio-optreden van Hendrix deel uit van de derde aflevering, maar dit fragment is helaas verloren gegaan. Tot slot vinden we ook nog het item ‘Phil Bloom in 2008’ op de dvd terug, waarin de kijker een blik wordt gegund in het Antwerpse atelier van de kunstenares.

Op de tweede dvd vinden we de complete serie Plafond over de Vloer (1986) terug. Naast de negen afleveringen die de serie telde, staan er ook op deze dvd enkele extra’s: het item Jacques Plafond als VPRO-omroeper (13 september 1987) en een weerzien tussen Wim T. Schippers, Rogier Proper en Janine van Elzakker (22 mei 2008).

DVD1:
– alle (integrale) afleveringen van Hoepla
– geweigerde item ‘Vleesch’
– geweigerde items ‘Kamervragen’ en ‘Striptease’
– weerzien tussen Wim T. Schippers en Hans Verhagen
– amateuropname Jimi Hendrix Experience
– Phil Bloom in 2008

DVD 2:
– alle afleveringen van Plafond over de Vloer
– Jacques Plafond als VPRO-omroeper
– weerzien tussen Wim T. Schippers, Rogier Proper en Janine van Elzakker

Met dank aan de VPRO en Living Colour Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !

Reacties zijn gesloten.