Raar eigenlijk dat er op gewone filmfestivals altijd een aparte prijs wordt uitgereikt voor documentaires. Alsof een documentaire niet voor het beste camerawerk of de beste montage in aanmerking komt. Of zelfs voor de prijs voor het beste scenario. Want zelfs als je niet weet wat er gaat gebeuren, moet je weten wat je wil vertellen.
Neem ‘De regels van Matthijs’. De Gouden Kalfwinnaar voor Beste Lange Documentaire gaat over de manier van denken van een autistische man. Het universum van Matthijs is een uitgeleefde flat waar de troep zich opstapelt. C.v. en waterleiding zijn door de bewoner ontkoppeld. Niets doet het meer. Beschikte cinema over geur, dan stonk het er.
Heel treffend laat regisseur Marc Schmidt zien hoe Matthijs de flat ervaart. Hij toont de maten tussen de wanden, de afmetingen van de buizen, de systemen die voor Matthijs het huis vormen. De camera glijdt langs bestofte voorwerpen, maar toont ook de schoonheid van rijen en rijen glazen potten en stapels oude stekkerdozen.
Eerder heeft Matthijs in de camera verteld dat autisten zich op één aspect richten en dat helemaal uitdenken. Doen ze dat niet, dan raken ze het overzicht kwijt en ontaardt hun leefwereld in chaos. In feite doet Schmidt hetzelfde met zijn film: hij kiest voor een klein onderwerp en gaat dan uitdiepen. Uit alle keuzes blijkt trefzekerheid: soms interviews voor de camera, soms pure fly-on-the-wall registratie, soms een voice-over die voorleest uit het dagboek van Matthijs. Wel pijnlijke momenten, geen uitleg of duiding. Soms wel muziek, maar vaker niet.
Zijn welbespraaktheid en zijn wanhoop maken Matthijs filmgeniek, maar een andere regisseur dan Schmidt zou zijn verhaal niet zo ongelofelijk indringend kunnen vertellen. Dan komt niet alleen door hun bijzondere vriendschapsband, maar ook omdat Schmidt een uitmuntende regisseur is.
De film is nog te zien op Uitzending gemist en op Holland Doc. Ik heb opeens ontzettend veel zin in het IDFA.
Update 12-10: Op het NFF komt het – bij uitzondering- wel voor dat documentaires genomineerd voor andere categorieën. Zo werd De Engel van Doel vorig jaar genomineerd voor beste montage en Farewell in 2010 voor beste geluid. In 2004, 2005 en 2006 won een documentaire zelfs het Kalf voor beste camerawerk.