Theo van Gogh maakte in zijn nog geen vijfentwintig jaar durende carrière als speelfilmregisseur dertien bioscoopfilms, variërend van sobere drama’s als Een Dagje naar het Strand tot dynamische thrillers als 06/05. Rode draad door Van Goghs oeuvre is de sterke nadruk die de cineast legde op zijn acteurs; vrijwel al zijn producties worden gedragen door opvallende acteerprestaties. Vandaag op NeerlandsFilmdoek: De drie van Theo van Gogh.
– Een Dagje naar het Strand (1984)
Hoewel de Engels-Deense versie uit 1970 – waar Roman Polanski het scenario voor schreef – zeker geen slechte verfilming was geweest, besloten producent Gied Jaspars en regisseur Theo van Gogh in 1984 een Nederlandse filmversie naar Heeresma’s novelle te vervaardigen. Voor de hoofdrol van volbloed alcoholist werd na enig gesteggel Cas Enklaar naar voren geschoven, ‘omdat ik vond dat zijn kop op die van een dorstige gier lijkt,’ aldus Van Gogh, die verder provocerend liet optekenen dat de hele Nederlandse filmwereld er niets van bakte. Na de ophef rond zijn luidruchtige en ruwe debuutfilm Luger (1982), deden deze uitspraken de Nederlandse filmwereld angstig uitkijken naar de film. Een Dagje naar het Strand bleek echter een even sobere als integere film te zijn, die de pers lovend deed spreken. Ook de schrijver toonde zich tevreden: ‘Theo heeft met Een Dagje naar het Strand zijn enige volwaardige bioscoopfilm gemaakt, ongeacht de kwaliteiten van zijn andere cine-producties. Ik heb er geen moment spijt van gehad met ze in zee te gaan.’
– Blind Date (1996)
Exemplarische film voor de haast theatrale wijze waarop Van Gogh midden en eind jaren negentig opereerde. Zowel 06 (1994) als Blind Date en De Pijnbank (1998) kenmerken zich door een qua locaties kleinschalige opzet en een nadruk op de dialoog en de acteurs. In Blinde Date speelt een stel, dat elkaar al jaren kent, een rollenspel via contactadvertenties in een poging met elkaar en met het verlies van hun kind om te gaan. In de voice-over leest hun dode dochtertje Annabel voor uit haar dagboek. De film werd een aangrijpend drama, dat mede door het goede spel van de twee hoofdrolspelers bekroond werd met drie Gouden Kalveren. Van Gogh, die tot voor kort geroepen had dat deze Kalveren ‘geen reet’ voorstelden, was toch zichtbaar gevleid door deze toekenningen en stond er dan ook trots bij.
– 06/05 (2004)
Van Goghs laatste film, de politieke thriller 06/05, ging 12 december 2004 feestelijk in première. Zonder de regisseur; die was zes weken daarvoor bruut vermoord door Mohammed B. 06/05 vertelt, deels door middel van archiefmateriaal, het verhaal achter de moord op Pim Fortuyn: achter deze moord schuilde volgens Van Gogh en scenarioschrijver Ross een heuse samenzwering, waarbij hoge functionarissen betrokken waren. De film is het toonbeeld van de nieuwe (productionele) weg die Van Gogh vlak daarvoor was ingeslagen. Hij werkte in razend tempo aan een omvangrijk oeuvre door steeds grotendeels met een dezelfde cast en crew te werken en takes met meerdere camera’s tegelijk op te nemen. Niet alleen drukte hij hiermee de kosten, ook hopte hij zo – naar eigen zeggen – als zigeuner van set naar set. Postuum kwam zijn dramaserie Medea gereed, eveneens met een politiek tintje.
Over de regisseur
Theo van Gogh (1957-2004) was een controversieel filmmaker die verschillende televisiedrama’s en films regisseerde, als columnist werkte en televisieprogramma’s maakte. Een aantal van zijn producties werd bekroond met een Gouden Kalf (Blind Date, In het belang van de Staat en Najib & Julia). Op 4 november 2004 werd hij door een extremistische moslim vermoord.