+ Over glas gesproken
+ Glas

Fanfare maakt deel uit van de tiendelige dvd-box Bert Haanstra Compleet. Op 11-10 werd deze dvd ook apart gereleased. 

FILM
Eind jaren vijftig was de Nederlandse filmindustrie op sterven na dood. Het grote succes van de jaren dertig werd abrupt beeïndigd door de inval van Nazi Duitsland en na de oorlog kwam de productie maar moeizaam op gang. De eerste échte speelfilm verscheen pas weer op 23 december 1948 in de bioscopen; Niet Tevergeefs. Een film over de oorlogsjaren, opgenomen in de gerestaureerde Cinetone Studio te Amsterdam. Het publiek bleef massaal weg, mede door de gematigde kritieken, maar bovenal omdat de oorlog nog té vers in het geheugen gegrift stond en men meer behoefte had aan luchtig vermaak.

Dit kwam er dan ook in de vorm van bijvoorbeeld Een Koninkrijk voor een Huis, een mix tussen de succesvolle Jordaanfilms uit de jaren dertig en een eigentijds verhaal, Het wonderlijke Leven van Willem Parel, met cabaretier Wim Sonneveld, en Sterren stralen overal, waarin de complete Snip & Snap revue werd ingelast. Alledrie de films straalden een optimistische sfeer uit en kenmerkten zich door een mengeling van komedie en actualiteit. Vooral Sterren stralen overal werd een groot succes. Niet in de laatste plaats door producent Rudy Meyer, die voor de oorlog al bewezen had oog te hebben voor commerciële projecten. Hiertegenover stonden echter ook grote flops en knullige producties.

In de periode 1948-1957 verschenen er slechts elf lange speelfilms in de Nederlandse bioscopen. Vier waren (commercieel gezien) redelijk succesvol, maar de pers kon vaak – ondanks de goede bedoelingen – weinig positiefs ontdekken en vroeg zich openlijk af of ‘we nog wel door moesten gaan met het produceren van films.’ Op documentairegebied was dit totaal anders. Joris Ivens, Herman van de Horst en Bert Haanstra leverden de een na de andere (inter)nationaal gewaardeerde documentaire af. Haanstra’s (korte) documentaires vielen op door de speelse en ritmische montage en toonden vooral de mens en het leven zoals dat was; esthetisch verantwoord bezig zijn was – hoewel zijn filmpjes visueel ook altijd zeer genietbaar waren – geen doel op zich. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het werk van Van der Horst.

Met Fanfare maakte Haanstra zijn speelfilmdebuut en was hij – overigens samen met Rademakers – verantwoordelijk voor een omslag in de Nederlandse filmproductie van na de Tweede Wereldoorlog. Waar het grootste deel van de na de oorlog verschenen films voortborduurden op de algemene manier van filmmaken uit de jaren dertig, filmde Haanstra in de open natuur, werd acteren in film meer naturel en werd een sturend en kenmerkend principe van film – de montage – van grote waarde. Een andere belangrijke omslag was de verandering van personages als voornamelijk stereotypen naar individuen. Vanzelfsprekend waren er in de jaren dertig en vijfitig ook al films met bovenstaande kenmerken geweest, zij het ter uitzondering.

Bert Haanstra debuteerde in 1949 met een korte opdrachtfilm over het Muiderslot: De Muiderkring herleeft. Met Spiegel van Holland uit 1950 won hij de grote prijs voor de korte film op het filmfestival van Cannes. Daarna is het snel gegaan. In de acht jaar die hierop volgden, maakte hij niet minder dan dertien korte documentaires. Deze kenmerkten zich door de beeldende pracht, visuele foefjes en ritmische montage. Maar Haanstra wilde eens wat anders, of beter gezegd: hij had altijd al één grote wens gehad: het maken van een avondvullende komedie. Volgens Haanstra het moeilijkste genre voor een filmmaker. Samen met Jan Blokker bedacht hij, onder de titel Fanfare, een oerhollands verhaal, gesitueerd in een oerhollands dorpje. Producent Rudy Meyer las het scenario en was meteen enthousiast: Bert Haanstra kon zijn eerste speelfilm gaan maken.

Fanfare speelt zich af in het fictieve, pittoresque dorpje Lagerwiede. Het dorpje is in het bezit van een goede fanfare, ‘Kunst en Vriendschap’ genaamd. De fanfare wil deelnemen aan een concours en wordt gezien als een van de grote kanshebbers om daar in de prijzen te vallen. Tijdens de voorbereidingen op het concours breekt er echter ruzie uit tussen Geursen (Hans Kaart) en Krijns (Bernard Droog), twee concurrerende caféhouders. Het muziekkorps, vijfentwintig man tellend, valt uiteen in twee kampen, die beide op eigen houtje willen meedoen aan het concours. De gemeente staat echter maar één fanfare toe deel te nemen, en wel die met een nummerieke meerderheid. Geursen en Krijns doen er vervolgens alles aan elkaar tegen te werken én deze meerderheid te behalen. Genoeg ingrediënten voor een komisch, avontuurlijk en eerlijk geheel, waar Haanstra ook rijkelijk gebruik van maakt. De grapdichtheid – van slapstick tot meer subtiel – ligt vrij hoog.

Meteen in de eerste scène van de film toont Haanstra zijn visuele talent. Nadat de begintitels onder begeleiding van de pakkende openingstune de revue hebben gepasseerd, zien we boven de rietstengels koeien over het landschap zweven. Niet alleen voor-, maar ook achteruit. In andere scènes wordt door middel van beelden van spartelende of kwakende eenden en kauwende geiten een verband gelegd tussen de mens en dier. Hoewel de film niet uitblinkt in een beeldende vertelling, maakt Haanstra in de hierboven beschreven en enkele andere scènes vernuftig gebruik van de filmische mogelijkheden.

Cameraman Eddy van der Enden filmt dit alles sfeervol en met oog voor detail. Exemplarisch hiervoor is de scène waarin een man en vrouw achter een laken aan de waslijn onschuldig en open met elkaar praten, maar door het gekozen perspectief elkaar lijken te omhelzen en zoenen. ‘Onschuldig’ en ‘open’ zijn ook twee kernwoorden van de productie. Lagerwiede – in werkelijkheid Giethoorn – oogt door de fraaie boerderijen, knusse huisjes en de vele vaarwateren vooral onschuldig en gezellig. Ook wanneer Geursen en Krijns elkaar uit woede in de haren kunnen vliegen komt men vaak niet verder dan: “Daar zul je spijt van hebben, snotneus!” en “Lelijke misdadiger dat je bent!”. Het blijft allemaal erg gemoedelijk en warm, ondanks dat de twee ontegenzeggelijk een hekel aan elkaar hebben.

Met Bernard Droog en Hans Kaart in de hoofdrollen en bijrollen van onder andere Albert Mol en Andrea Domburg valt er ook op speltechnisch gebied genoeg te beleven. Bernard Droog tekent voor de rol van de introverte Krijns. Door zijn overtuigende mimiek zorgt hij er al in een vroeg stadium voor dat je sympathie krijgt voor de goedmoedige Krijnt. Hans Kaart, als de uitbundige en impulsieve Geursen, maakt vooral indruk door zijn imposante verschijning en aanstekelijke lach. Ondanks het feit dat hij in feite de aanstichter is van de ontstane ruzie, wekt hij toch eerder een gevoel van kinderlijke onschuldigheid en vertedering op. Albert Mol speelt op vrolijke en speelse wijze een dirigent uit het drukke Amsterdam, die in Lagerwiede te maken krijgt met allerlei primitieve werkmethoden en rondvliegend wild.

Fanfare is een komische, warme en vooral oprechte film. Hierdoor af en toe ook wat kneuterig en oubollig, maar bovenal vertederend, met een fijne onbezorgde en ‘gemeenschappelijke’ sfeer.

Waardering: *** half

BEELD
Fanfare staat in de oorspronkelijke 1.33:1 verhouding op de dvd. Speciaal ter gelegenheid van deze dvd-box en het Bert Haanstra Film Festival werd de beeldmaster van de film digitaal gerestaureerd. Het resultaat is uitstekend. Contrast, zwartniveau en scherpte zijn prima en op wat spettertjes en filmspots na is het beeld geheel ontdaan van beschadigingen. Sporadisch zwalkt het geheel een beetje. De print maakt een frisse indruk. De optionele Nederlandse en Engelse ondertiteling is goed uitgevoerd en staat mooi geplaatst in beeld.

Het beeld van de extra films Over Glas gesproken en Glas is eveneens opgepoetst en laat een goede indruk achter. Alle extra’s zijn bovendien voorzien van optionele Nederlandse ondertitels.

GELUID
Ook het geluid werd onder handen genomen en wordt gepresenteerd in een Dolby Digital 2.0 (224 kb/s) track. Op een lichte achtergrondruis na zijn beschadigingen compleet afwezig. De dialogen zijn goed verstaanbaar en de muziek komt helder uit de speakers. Dit geldt voor alledrie de films op de DVD.

EXTRA’S
Het menu van de dvd is simpel, maar stijlvol vormgegeven en biedt de mogelijkheid een van de drie films met of zonder extra’s te starten. Daarnaast is er de mogelijkheid de films of extra’s los te selecteren en de taal- en ondertitelingstellingen te selecteren. De extra’s zijn talrijk en opgedeeld per film.

Fanfare:
1958, zwart-wit, 83 minuten

Fanfare is opgedeeld in negen hoofdstukken. Wanneer je ervoor kiest om de film met extra’s af te spelen, krijg je als eerste een korte inleiding voorgeschoteld. Hierin wordt de destijds geplaatste Bert Haanstra bank onthuld en geeft Haanstra zelf een korte inleiding (3 minuten). Na de hoofdfilm volgt een authentieke setreportage (5 minuten), gevolgd door interviews op locatie met regisseur Haanstra en producent Meyer (5 minuten). Aansluitend volgen beelden van de première (1½ minuut). Afsluitend vinden we een gesprek met Haanstra terug waarin hij terugblikt op de productie (3½ minuut).

Over Glas gesproken:
1958, zwart-wit, 27 minuten

In 1958 maakte Bert Haanstra in opdracht van de Koninklijke Nederlandsche Verenigde Glasfabrieken Schiedam en Leerdam een zwart-wit documentaire over de wijze waarop glas gefabriceerd werd. Via de ambachtelijke handelingen van onder andere de glasblazers leidt Haanstra ons naar de industriële facetten van het werk. Door middel van een voice-over wordt er meer informatie verstrekt over de getoonde handelingen.

Waardering: *** half

De extra’s bij het filmpje zijn hetzelfde als die bij Glas (zie hieronder).

Glas:
1958, kleur, 11 minuten

Beelden van een ‘domme’ machine die steeds misgreep, waardoor veel glas verloren ging, plezierden Haanstra zo dat hij besloot een eigen documentaire te maken onder de titel Glas. Pim Jacobs werd gevraagd een muziekscore te schrijven. Haanstra’s talent en vakmanschap op het gebied van montage komt in deze elf minuten durende ‘lofzang op het beeld’ voortreffelijk naar voren. In een fascinerend tempo en ritme houdt hij de kijker aan de buis gekluisterd en lijken de beelden op de muziek te zijn gesneden, terwijl dat niet het geval is. Wat begon als een klein filmpje voor eigen gebruik, leverde Haanstra uiteindelijk een Oscar op.

Waardering: **** half

De extra’s bestaan uit de overhandiging van de Oscar aan een Nederlandse ambassadeur – Haanstra lag tijdens de bekendmaking gewoon in bed -, een korte terugblik met Haanstra vele jaren later en een interview met Haanstra op de dag dat bekend werd dat hij een Oscar gewonnen had. Tot slot treffen we nog een interview aan waarin hij vertelt over het beeldritme van de documentaire. De passie voor film druipt in dit interview van Haanstra af: door zijn enthousiasme en grote passie praat hij veel in halve zinnen en last hij nauwelijks adempauzes in.

Speelduur
ca. 83 minuten
Distributie
Just Entertainment
Release datum DVD
11 september 2007
Verpakking
Slimcase
Regio
2
Beeld
1.33:1
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Nederlands (doven en slechthorenden)
Engels
Extra’s
Fanfare:
Onthulling Bert Haanstra bank
Inleiding door Bert Haanstra
Setopnames met commentaar
Interviews op locatie
Verslag van de première
Terugblik met Bert Haanstra
Over Glas gesproken:
Overhandiging Oscar aan ambassadeur
Terugblik met Bert Haanstra
Bert Haanstra over het beeldritme van Glas
Interview met Haanstra na winst Oscar
Glas:
extra’s zijn identiek aan de laatste drie extra’s van Over glas gesproken

Met dank aan Just Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !