+ Spiegel van Holland
+ En de Zee was niet meer
+ Delta Phase 1

 

 

 

De Stem van het Water maakt deel uit van de tiendelige dvd-box Bert Haanstra Compleet. Op 11-10 werd deze dvd ook apart gereleased.

 

FILM
Het moest er eigenlijk ook wel van komen: een film van Haanstra over de relatie tussen de Nederlander en het water. Twee kernbegrippen verbonden in één project. Al in zijn debuutfilm, De Muiderkring herleeft (1949), valt Haantra’s fascinatie met water op. In één van de eerste shots vangt hij de spiegelende blik van het Muiderslot op het wateroppervlak. Het betekent het begin van een fascinatie die, weliswaar naar gelang de tijd verstrijkt steeds meer afzwakt, een rode draad vormt door zijn omvangrijke oeuvre. Met Spiegel van Holland (1950), En de Zee was niet meer (1955) en Delta Phase 1 (1962) leverde Haanstra al een mooi eerbetoon aan het water af, maar met zijn avondvullende documentaire De Stem van het Water (1966) is de ode compleet: de verwoestende kracht, de noodzaak, maar vooral de schoonheid van water wordt oogstrelend vastgelegd op celluloid.

 

Alleman (1963) was niet alleen voor Haanstra, maar ook voor de bioscoopwereld een experiment geweest. Het opnemen van beelden met een verborgen camera en hieromheen een avondvullende film vervaardigen was een nieuw en origineel project. Waar Haanstra overtuigd was van de commerciële mogelijkheden van de film en groots in première wilde in het Tuschinski-theater, werd hij door de bioscoopbond verwezen naar de kleinere in Enschede gevestigde bioscoop Alhambra. Al snel bleek echter dat Haanstra de situatie goed had ingeschat: het publiek kwam massaal kijken. Met 1,7 miljoen bezoekers staat de film nog altijd stevig in de top tien van best bezochte Nederlandse films allertijden. Ook in het buitenland was de belangstelling groot en won Alleman onder andere een Gouden Beer in Berlijn.

 

Dit grote succes moedigde Haanstra aan om voorlopig verder te gaan op de documentaire-toer en de plannen voor speelfilms nog even te laten voor wat ze waren. Met Alleman in het achterhoofd begon hij zo aan De Stem van het Water. Dit keer stond echter niet de Nederlander centraal, maar een van de vier elementen: water. Waar Haanstra in Alleman nog ongestoord zijn bemoedigende en optimistische visie op het leven aan de kijker kon presenteren, ontkomt hij hier niet aan het feit dat water – buiten alle schoonheid – ook iets vernietigends en bedreigends in zich heeft.

 

Dit wordt nog het meest duidelijk in een ontroerende sequentie, waarin op effectieve en knappe wijze gerefereerd wordt aan de Watersnoodramp van 1953. Als kijker zien we enkel beelden van een vlakke zee. Plots horen we de stem van een vrouw, die – zoals later blijkt – een brief voorleest die zij vlak na de ramp schreef aan haar zoon. Wanneer het einde van haar relaas nadert, komen niet alleen bij haar de emoties weer naar boven, maar is de kijker inmiddels ook in vervoering gebracht. Met zo weinig beelden een optimaal effect bereiken; het is enkel de grootmeesters gegeven. Bert Haanstra weet – zoals altijd – door zijn ingenieuze montage precies datgene te tonen waar de kijker het meest gevoelig voor is.

 

 

Een ander fabuleus voorbeeld hiervan is de inmiddels legendarische scène met het kleine, blonde kereltje dat zijn hoofd niet onder water durft te steken. Minutenlang zijn we getuige van de zwemles van een groep kinderen, de één moediger dan de ander. Het water oogt rustig en maakt stille, klotsende geluiden. Op de achtergrond horen we de zure stem van de badmeester, die de kinderen aanmoedigt om elkaar nat te maken, kopje onder te gaan of onder een staaf door te zwemmen. De meeste doen dit speels en met enige opwinding, maar verscholen tussen al deze kinderen staat een vertederend jongetje dat angstig – met een vinger in de mond – richting de badmeester kijkt. Stiekem probeert hij aan diens aandacht de ontsnappen. Tevergeefs: “nu alleen jij nog, hè?”, klinkt de snerpende stem van de badmeester, maar het jongetje durft niet.

 

Ook hier weten Haanstra en cameraman Anton van Munster precies dát beeld te vangen waar de meeste betekenis en kracht in schuilt. De keuze om de (medium) close-ups van het jongetje af te wisselen met de speelsheid van de andere kinderen en de badmeester zelf niet te tonen, vergroot de meeslependheid van de sequentie. De angst die het onschuldige kind voelt wordt overgebracht en wekt vertedering en ontroering op. Effect bereikt, de kijker is verkocht.

 

Net als Alleman lijdt echter ook De Stem van het Water aan de fragmentarische structuur die het zichzelf oplegt. Het is vrijwel onmogelijk om een documentaire op te bouwen louter uit fragmenten die elke kijker interesseren. En ook in deze documentaire is niet elke sequentie even boeiend. Zo hadden de gedeeltes op de Rotterdamse haven en over skûtsjesilen in Friesland wel iets korter en krachtiger gemogen. Dit keer zijn deze momenten echter minder bezwaarlijk, daar de prachtige fotografie van Anton van Munster – die dit keer gelukkig in kleur kon filmen – nog altijd voor genoeg moois zorgt. De oogstrelende beelden, voorzien van de mooiste kleuren, spreken vaak voor zich, maar worden anders ondersteund door het rustgevende commentaar van Simon Carmiggelt of de verhalen van de Nederlanders zelf.

 

Na anderhalf uur afwisselend komische en ontroerende verhalen keren we tot slot nog even terug naar dat bange blonde jongetje in het zwembad. Haanstra zou Haanstra niet zijn als hij de kijker niet met een goed gevoel de zaal wilde laten verlaten. Bovendien kon hij niet over zijn hart krijgen om het jochie een paar slechte jaren op school te bezorgen. “Daarom heb ik tegen de badmeester gezegd: ‘Hij moet aan het einde de overwinning hebben.'” Een jaar later belde de badmeester terug: Haanstra kon terugkomen om de laatste meters film te schieten. De film sluit dan ook af met beelden van een blond, vertederend jongetje, dat zich driftig en enthousiast door het water beweegt; datzelfde jongetje, dat een jaar eerder nog zo angstig voor zich uitkeek.

 

Waardering: ****

 

 

 

BEELD
De Stem van het Water werd door Anton van Munster prachtig geschoten in cinemascope-formaat. Helaas staat dit niet anamorf op de dvd. Desalniettemin oogt het beeld goed, met een prachtige kleurweergave en een minimale hoeveelheid aan kleine beschadigingen. Het beeld van de extra documentaires op dit schijfje oogt eveneens zeer degelijk.

 

  

GELUID
Het geluid staat in een Dolby Digital 2.0 track (224 kb/s) op het schijfje. Bij De Stem van het Water, En de Zee was niet meer en Delta Phase 1 is naast een Nederlands audiospoor ook een Engels spoor aanwezig. Zowel het Nederlandse, als het Engelse commentaar is uitstekend verstaanbaar en ligt fijn in het gehoor.

 

 

 

EXTRA’S
Het menu van de dvd is simpel, maar stijlvol vormgegeven en biedt de mogelijkheid een van de vier films met of zonder extra’s te starten. Daarnaast is er de mogelijkheid de films of extra’s los te selecteren en de taal- en ondertitelingstellingen te kiezen. De extra’s bij de hoofdfilm en korte films zijn karig.

 

 

 

De Stem van het Water:
1966, kleur, 92 minuten

 

De extra’s bij De Stem van het Water bestaan uit een korte inleiding door Bert Haanstra (½ minuut) en een aantal anekdotes over de inmiddels legendarische zwemscène met het blonde jongetje. De film is opgedeeld in een nette tien hoofdstukken. 

 

Spiegel van Holland:
1950, zwart-wit, 9 minuten

 

Spiegel van Holland, Haanstra’s eerste documentaire, schetst in negen minuten tijd een bijzonder beeld van ons land. Doordat Haanstra de camera ondersteboven houdt en de beelden in de montage weer ‘rechtop’ heeft gezet, ontstaat er een experimenteel, surrealistisch, maar tegelijkertijd herkenbaar en vertrouwd geheel. Geheel vrij van elke vorm van verbale communicatie of commentaar, weet de film door de prachtig gemonteerde beelden te overdonderen.

 

Waardering: ****

  

Op het filmfestival van Cannes werd Spiegel van Holland in 1951 bekroond met een Grand Prix voor beste korte film. Haanstra kreeg van het ministerie een paar honderd gulden om het festival te bezoeken, maar werd uiteindelijk door toedoen van een doodeenvoudige kaartjesverkoper gebombardeerd tot eregast van het festival. Dit alles wordt duidelijk in een extra waarin Haanstra vertelt over Cannes (2 minuten). Ook vertelt hij over de opmerkelijke visuele stijl van het filmpje (2 minuten). 

 

  

En de Zee was niet meer:
1955, kleur, 24 minuten 

 

Met de bouw van de Afsluitdijk in 1932 veranderde de Zuiderzee in het IJsselmeer. Steeds meer polders werden drooggelegd en vissersdorpen raakten meer en meer in de knel. Op aandrang van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen filmt Haanstra in En de Zee was niet meer de verdwijnende folklore rond het IJsselmeer. De visuele stijl is echter dermate oninteressant en ongeïnspireerd – enkel de kleuren ogen prachtig – dat de documentaire slechts sporadisch weet te boeien. Daar doen de nostalgische en culturele gebruiken van de traditionele vissersdorpbewoners niks aan af. 

 

Waardering: ** half

 

In de terugblik met Bert Haanstra (3 minuten) wordt kort teruggeblikt op de productie. De laatste minuut van deze extra handelt expliciet over Delta Phase 1. 

 

Delta Phase 1:
1962, kleur, 20 minuten

 

Voor de watersnoodramp in 1953 werden er al kleine stukjes van de Deltawerken gebouwd, ondanks dat er bij de overheid nog geen officiële opdracht voor de bouw klaarligt. Na de ramp komt het zogenaamde Deltaplan echter in een stroomversnelling terecht en in 1958 is de Deltawet definitief een feit. In Delta Phase 1 toont Haanstra op zijn kenmerkende, beeldende wijze hoe Nederlanders (en daarmee Nederland zelf) vastbesloten en harmonisch aan de toekomst werken. Het verslepen van de enorme caissons wordt op eenvoudige, maar grootse wijze in beeld gebracht. Zoals het Haanstra betaamt, is de finale boodschap bemoedigend en optimistisch. 

 

Waardering: *** half

 

Bij dit filmpje is dezelfde extra aanwezig als bij En de Zee was niet meer.

 

 

Speelduur
ca. 92 minuten
Distributie
Just Entertainment
Release datum DVD
11 september 2007
Verpakking
Slimcase
Regio
2
Beeld
2.35:1 niet-anamorf
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Dolby Digital 2.0 – Engels
Ondertiteling
Nederlands (doven en slechthorenden)
Engels
Extra’s
De Stem van het Water:
Inleiding Bert Haanstra
Anekdotes over de zwemscène
Spiegel van Holland:
Haanstra over filmfestival van Cannes
Haanstra over visuele stijl
En de Zee was niet meer:
Terugblik met Bert Haanstra
Delta Phase 1:
Terugblik met Bert Haanstra

 

Met dank aan Just Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !