Vroeger kon je lachen maakt deel uit van de tiendelige dvd-box Bert Haanstra Compleet. Op 11-10-07 werd deze dvd ook apart gereleased.

 

FILM
Na de desastreuze publieke ontvangst van Een Pak Slaag zag Haanstra het even niet meer zitten. De teleurstellende bezoekerscijfers en gematigde kritieken zaten hem dusdanig dwars, dat de regisseur in 1980 getroffen werd door een hartinfarct. Tijdens de vertoning van de film op het filmfestival van Corke, voelde Haanstra plots een stekende pijn in de borst. De perfectionist Haanstra zag dat zijn film aansloeg en raakte hierdoor zo geëmotioneerd, dat de overpeinzingen en onzekerheid van het voorgaande jaar zich uitten in een stevige klap. In een interview met Frits Abrahams in 1981 vertelt hij: “Ik ben als de dood om wéér in de kuil te vallen. Je zelfvertrouwen krijgt een enorme opsodemieter.” Openlijk vroeg Haanstra zich af of hij ooit nog een lange speelfilm zou maken. In 1983 waagde hij toch nog één poging; onder de ironische titel Vroeger kon je lachen ging zijn nieuwe speelfilm in première.

 

Vroeger kon je lachen bestaat uit een aantal verfilmde Kronkels van schrijver Simon Carmiggelt. Jarenlang schreef de auteur voor Het Parool korte, vaak dramatische verhalen. Toen Carmiggelt, die sinds zijn medewerking aan Alleman een goede vriendschap met Haanstra had opgebouwd, zijn zeventigste verjaardag naderde, achtte Haanstra de tijd rijp om de schrijver te eren met een film. Bovendien moest er uit de grote hoeveelheid Kronkels vast wel iets bruikbaars gehaald kunnen worden, vond de cineast. Deze opvatting werd gesteund door de compilatiefilm Kronkels van Otto Jongerius, die Carmiggelts gedachteschetsen enkele jaren eerder al had omgezet in een aantal korte, doeltreffende films. In nauwe samenwerking met de schrijver zocht Haanstra een aantal dramatisch sterke verhalen bij elkaar, waarin de nadruk lag op de mono- of dialoog.

 

Deze Kronkels wilde de regisseur tot leven laten komen door ‘de beste acteurs en actrices die er te vinden waren.’ De camera zou alleen registreren. Weinig actie, maar veel interactie door middel van tekst en veelzeggende, doch subtiele blikken. Met in de cast grote namen als Rijk de Gooijer, Kees Brusse, Mary Dresselhuys en Paul Steenbergen lijkt die opzet op voorhand haast niet te kunnen mislukken. Toch ontbeert het Vroeger kon je lachen aan een rode draad en dramatische hoogtepunten, waardoor de film niet meer is dan het zoveelste bewijs van Haanstra’s degelijke vakmanschap.

 

De variatie aan scènes en thema’s die de stuk voor stuk uitstekend spelende acteurs en actrices ten tonele spreiden, wordt aan elkaar gepraat door Carmiggelt zelf. In tussensequenties zien we de schrijver zitten of lopen, waarbij we op de achtergrond een inleidend commentaar horen voor het komende fragment. Zo nu en dan vertolkt Carmiggelt ook een rol in een scène, veelal als toehoorder of toevallige voorbijganger. Mocht er al een rode draad in de film zitten, dan betreft deze ongetwijfeld het thema eenzaamheid. In een groot deel van de scènes speelt het expliciet danwel impliciet een belangrijke rol. Dit thema leent zich uitstekend voor een in potentie interessant dramatische productie. Helaas weet de film nergens te ontroeren – al is de sequentie met Steenbergen als Carmiggelt zelf voor een enkeling wellicht treffend herkenbaar -, ondanks dat er op Carmiggelts teksten weinig aan te merken valt.

 

De belangrijkste reden waarom de afzonderlijke verhalen maar niet daadwerkelijk tot leven willen komen, zit hem in de weinig filmische aanpak van Haanstra en cameraman Anton van Munster. Doordat hij al op voorhand koos voor een werkwijze waarbij de focus enkel op de tekst en acteurs en actrices lag, valt er in Vroeger kon je lachen maar weinig te beleven op beeld- en geluidsniveau. Waar film bij uitstek een beelden medium is, daar gebruikt Haanstra de camera ditmaal enkel om de gesproken tekst vast te leggen; alsof we kijken naar verfilmd toneel. Deze gedachte wordt versterkt door de statische locaties en dito cameravoering. Slechts zelden wordt er gebruik gemaakt van een close-up of bewegend kader. Dat er bij een dergelijke invalshoek ook inventiever te werk kan worden gegaan, bewees recentelijk nog het meeslepende Cloaca (2003), van Willem van de Sande Bakhuyzen.

 

Dat Vroeger kon je lachen toch enigszins de moeite waard blijft, is vooral te danken aan de zo nu en dan scherpzinnige taalvondsten van Carmiggelt en het vertoonde spel van het keur aan Nederlands acteertalent. Ook de wisselwerking tussen beide aspecten is veelal geslaagd. Dialoogzinnen zoals: “Hij zei: Marie, ik moet je wat bekennen; ik ben psychopaat. Ik zei: Oh, dat geeft niet. Als je je brood maar verdient.” missen hun uitwerking niet. Ook weet de film, zoals veel van Haanstra’s werk, een meer dan aardig tijdsbeeld te vangen, waardoor ze vandaag de dag enige nostalgische waarde verkrijgt, en is de sfeer zoals altijd optimistisch en gemoedelijk. De film eindigt met een sequentie waarin Carmiggelt – en impliciet Haanstra – besluit dat hij ‘niet mag mopperen’. Een hoopgevende sequentie, met als thema’s hoop en liefde voor het leven. Twee dingen die Haanstra, na het debacle van enkele jaren eerder en de daaropvolgende persoonlijke problemen, zo nodig had.

 

Waardering: ** half

 

 

BEELD
Vroeger kon je lachen werd opgenomen in het bekende 1,78:1 breedbeeldformaat. De film staat ook in deze originele verhouding anamorf op de dvd. Het meest positieve aan de print is de goede kleurbalans en scherpe contrast. Een paar kleine krassen en filmspots zorgen ervoor dat de transfer niet geheel vlekkeloos is, maar ook deze uitgave uit de Bert Haanstra reeks weet op beeldtechnisch gebied ruimschoots te overtuigen. Filmgrain is in lichte mate aanwezig. Bovendien prijzenswaardig is de toevoeging van optionele Nederlandse en Engelse ondertiteling.

 

 

GELUID
Het geluidsspoor wordt gepresenteerd in een Dolby Digital 2.0 gecodeerde track, waarbij ruis of andere beschadigingen afwezig zijn. De dialogen klinken goed verstaanbaar en komen helder uit de speakers. Ook de fijne, kalme achtergrondmuziek wordt prima weergegeven.

 

 

EXTRA’S
Het menu van de dvd is simpel, maar stijlvol vormgegeven en biedt de mogelijkheid de film af te spelen of de extra’s te selecteren.

 

 

Als extra vinden we allereerst de verwijderde scène ‘kapper’ terug (5 minuten). De laatste en belangrijkste extra is een 55 minuten durende Haanstra special in Het uur van de Wolf. Haanstra wordt geïnterviewd en vertelt honderduit over zijn films en de achtergronden hiervan. Tussendoor zien we filmfragmenten.  

 

 

Speelduur
ca. 85 minuten
Distributie
Just Entertainment
Release datum DVD
11 september 2007
Verpakking
Slimcase
Regio
2
Beeld
Anomorphic 16:9 (1,78)
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Nederlands (doven en slechthorenden)
Engels
Extra’s
Verwijderde scène ‘kapper’
Haanstra special in ‘Het uur van de Wolf’

 

Met dank aan Just Entertainment voor het beschikbaar stellen van deze DVD !