FILM
In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw werd er door de Nederlandse televisie-omroepen veelvuldig de opdracht gegeven een jeugdserie te vervaardigen. Zo zagen we in de jaren zeventig inmiddels legendarische producties als TiTa-Tovenaar, Q&Q en Kunt u mij de weg naar Hemelen vertellen, meneer? op de buis en werd de kijker begin jaren tachtig getrakteerd op onder andere De Familie Knots en De Zevensprong. Het succes was vaak ongekend. Miljoenen kijkers – zowel jong als oud – zaten aan de buis gekluisterd. Vooral het werk van Karst van der Meulen bleek zowel op de televisie als in de bioscopen goed te scoren. Zijn levensechte aanpak, herkenbare maar tegelijkertijd magische verhalen en de spontane en natuurlijke acteerstijl van de (jonge) cast pakten Nederland volledig in.

Samen met Henk van der Linden was Karst van der Meulen de enige Nederlandse filmmaker die zich volledig toelegde op het maken van films waarin kinderen centraal stonden. Van der Linden bleef echter een bekwame doe-het-zelver, terwijl Van der Meulen de filmacademie afrondde en vakbekwame mensen in dienst nam. Christ Stuur had een soortgelijk doel voor ogen. Met de zevendelige serie Briefgeheim (1983), gebaseerd op het gelijknamige boek van Jan Terlouw dat in 1973 verscheen, maakte Stuur zijn debuut in film- en televisieland. Hij tekende zowel voor het scenario als voor de regie. Het contrast met Van der Meulens aanpak is echter groot: waar die technisch uitstekend verzorgde producties aflevert die door de herkenbaarheid en spanning de aandacht van de kijkers vast weten te houden, lukt het Stuur door zijn trage en rommelige aanpak niet de kijker te verleiden.

Briefgeheim vertelt het verhaal van de twaalfjarige Eva – gespeeld door een jonge Leontine Ruiters – die samen met haar hartsvriendin Jackie (Francis IJsseldijk) en diens broer Thomas (Maurice Smeink) een geheime schuilplaats hebben gemaakt. Eva’s ouders maken vaak ruzie. Dit staat in fel contrast met de harmonie die bij Jackie en Thomas thuis heerst. Eva heeft er genoeg van en besluit samen met Jackie en Thomas om haar ouders te straffen. Ze beslissen dat Eva één nacht van huis weg zal blijven. Die nacht zou ze dan door moeten brengen in de geheime schuilplaats. Als Eva over het plan nadenkt, vindt ze een brief in de tuin van de kolonel. De brief brengt haar in moeilijkheden en plots is ze enkele dagen écht spoorloos verdwenen. Wanneer ze weer tevoorschijn komt, hult ze zich in stilzwijgen en bekijkt ze haar vader met nog meer wantrouwen.

Het grootste probleem van Briefgeheim zit hem in de rommelige en goedkope aanpak van regisseur en scenarist Christ Stuur. Het scenario is bijzonder oppervlakkig, traag, bevat te veel (uitleggende) tekst en kent weinig inventiviteit. Het boek van Terlouw biedt genoeg spanning en intriges om naast de boeiende hoofdverhaallijn enkele functionele en interessante nevenverhaallijnen te construeren, helaas maakt Stuur van geen van deze mogelijkheden gebruik. Zijn rechtoe-rechtaan scenario leunt volledig op de hoofdlijn van het verhaal, waardoor de serie met haar lengte van 175 minuten veel te lang duurt. De eerste aflevering belooft nochtans een aardig vervolg. In deze aflevering worden alle personages en onderlinge relaties aan de kijker voorgesteld en bovendien de problemen waarmee de protagonist kampt meegedeeld. Vreemd genoeg worden deze in de zes afleveringen daarna maar mondjesmaat opgelost en is er van enige spanningsopbouw of (karakter)ontwikkeling nauwelijks sprake.

Dit heeft veel te maken met de wijze waarop Stuur zijn scenario heeft geconstrueerd. Nadat hij in de eerste aflevering netjes alles en iedereen introduceert, kiest hij ervoor om in de afleveringen daarna steeds slechts één enkel thema te behandelen. Hierdoor is er in de afzonderlijke afleveringen onvoldoende afwisseling in scènes, waardoor de serie bijzonder traag overkomt – het gros van de afleveringen zit niet voor niks dichtgeplamuurd met de sfeervolle, maar ‘cheapy’ muziekscore. Spanning blijft ook achterwege, omdat de onderwerpen die spanning op kunnen roepen – zo zou er achter de geheime brief een spionagecomplot schuil gaan – enkel aangestipt, maar verder niet uitgewerkt worden. Een treffend voorbeeld voor deze tekortkoming betreft de uitwerking van de familieperikelen bij Eva thuis. In het begin van de plot hebben haar ouders steeds ruzie, om op het eind opeens ‘one happy family’ te vormen. De tussenliggende fasen komen veel te weinig aan bod, waardoor de ontwikkeling abrupt en ongeloofwaardig overkomt. Dit geldt voor vrijwel elk probleem en thema dat de serie aanhaalt en heeft bovendien betrekking op de ontwikkeling die de personages doormaken.

Een tweede kritiekpunt betreft Stuurs spelregie. Daar waar de kinderen in het werk van Karst van der Meulen uitblinken in naturel spel en – wanneer ze dan eens de mist in gaan – gered worden door de charmante uitstraling van het geheel, vallen de drie jonge hoofdrolspelers van Briefgeheim vrijwel volledig door de mand. Naast de hoge mate van ‘overacting’, spelen ook de keuze voor de kadrering van shots en de montage hierbij een grote rol. Veel dialoogscènes zijn bijzonder knullig gefilmd, waarbij vrijwel elk shot een close-up betreft – resulterend in een misplaatst benauwende onscreen-ruimte – waarin de betreffende acteur bovendien pas begint te praten wanneer het frame gevestigd is. Hierdoor lijkt het continue alsof ze voorlezen en wachten tot de camera op hen gericht staat. Dit maakt het spel niet alleen statisch, maar ook bijzonder knullig. Naast de jeugdige acteurs lijken ook gevestigde namen als Hidde Maas en Tim Beekman niet te weten waar ze mee bezig zijn.

Briefgeheim mist de spontaniteit en naturelle aanpak van andere, vergelijkbare succesvolle jeugdseries uit dezelfde periode en kent bovendien een te trage en kinderlijke uitwerking, zowel op het technische niveau als het acteerwerk. De rust en het overzicht dat de kijker mist in het beeld, lijkt ook in de regie van Christ Stuur niet aanwezig. De serie weet hierdoor maar matig te boeien en lijkt op een (mislukte) vingeroefening van een beginnend filmmaker. Om toch enigszins positief af te sluiten: de portrettering van het personage ‘juffrouw Tijnman’ is wel bijzonder komisch en zorgt, naast een aantal nostalgische beelden, voor enig vermaak.

Waardering: **

BEELD
Briefgeheim stamt uit 1983 en is gedraaid op video. De beeldbanden die gebruikt zijn voor deze dvd-release zijn afkomstig uit het archief van het Nederlands instituut voor Beeld en Geluid. Deze originele uitzendbanden zijn niet opgeknapt voor de release en hebben zichtbaar last van de ouderdom. Het contrast, scherpte en detail zijn mager, de kleuren ogen erg flets en beeldbeschadigingen en video-artefacten zijn zeer regelmatig waarneembaar. De beeldkwaliteit overstijgt die van een videoband niet.

GELUID
Het geluid staat in een simpele, maar effectieve Dolby Digital 2.0 track (224 kb/s) op de dvd. Ruis en beschadigingen zijn afwezig en de dialogen zijn goed verstaanbaar. De muziek komt vanzelfsprekend weinig warm uit de speakers.

EXTRA’S
De serie Briefgeheim bestaat uit zeven afleveringen, die verdeeld zijn over twee dvd’s. De eerste dvd herbergt aflevering 1 tot en met 4. Op de tweede dvd staan de laatste drie afleveringen. Het statische menu is voorzien van achtergrondmuziek uit de serie. Naast de keuze om alles af te spelen, zijn de afleveringen los te selecteren. De afleveringen zijn niet opgedeeld in hoofdstukken. Van extra’s ontbreekt elk spoor.

Speelduur
ca. 175 minuten
Distributie
Video Film Express
Release datum DVD
26 februari 2008
Verpakking
Keepcase
Regio
2
Beeld
1.33:1
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Geen
Extra’s
Geen

Met dank aan Video Film Express voor het beschikbaar stellen van deze DVD !