FILM
Na jarenlang scenario’s te hebben geschreven voor film en televisie, wilde Hugo Claus nu zelf wel eens iets regisseren. Hij benaderde de Nederlandse producent Jan Vrijman met het idee voor een Nederlands-Vlaamse coproductie over drie verschillende personen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Het zou de eerste speelfilm worden waarbij geld afkomstig was uit de subsidiepotjes van zowel Nederland als België. Uiteindelijk wist men vierhonderdduizend gulden bij elkaar te sprokkelen voor Claus’ regiedebuut.

Hugo Claus bedacht een verhaal over een jonge Antwerpse vluchteling, Richard, die ten tijde van het Ardennenoffensief van de Duitsers met een groep Amerikaanse soldaten vertrekt uit een klein dorp, maar een paar kilometer verder wordt achtergelaten. Tijdens zijn zoektocht naar Amerikaanse troepen stuit Richard op de G.I. Mike, die zijn eenheid kwijt is geraakt doordat hij in slaap was gevallen. Richard en Mike proberen samen de Amerikaanse troepen te bereiken. Wanneer de twee overnachten op een boerderij, komen er toevallig een aantal Duitsers langs om de boel te inspecteren. Mike en Richard nemen de Duitse Willy gevangen en samen zoeken de drie een weg door de koude en angstige Ardennen. Geleidelijk aan ontstaat er een vriendschap tussen de drie, in het dagelijks leven, totaal verschillende personen.

De hoofdrollen worden gespeeld door vrienden en kennissen van de regisseur. Zo speelt Fons Rademakers, voor wie Claus in de jaren daarvoor al enkele films schreef, de rol van de dikke Duitse soldaat Willy. De Vlaamse filmer Robbe de Hert tekent voor de rol van Richard en Del Negro, een Amerikaanse beeldhouwer, de rol van Mike. De prestaties van de drie zijn weinig opzienbarend. De Hert speelt erg wisselvallig en maakt zich een groot deel van de tijd schuldig aan overacting (waarschijnlijk het gevolg van zijn zichtbare enthousiasme). Del Negro is wat houterig en stuntelig. Rademakers brengt het er nog het beste vanaf, al weet ook hij, door zijn onbedoeld komische verschijning, niet te overtuigen. Dat de acteurs allen een stuntelig accent bezitten en dat de nasynchronisatie niet al te best is uitgevoerd, maakt het geheel nog minder geloofwaardig. Toch komen alledrie de acteurs sympathiek over; ze zijn enthousiast en in sommige gevallen zelfs overmoedig. Echt raken doen ze je nergens en geloven doe je ze evenmin, maar toch kijk je graag met ze mee.

Op technisch vlak scoort de film beter. Het camerawerk van Herman Wuyts is vaak statisch, maar mooi. Door de prachtige locaties en decors en de effectieve cameraposities zit de film vol met sfeervolle en mooi geschoten plaatjes. De film straalt hierdoor een sfeer uit die geen enkele andere oorlogsproductie heeft kunnen evenaren. De muziek is compleet in stijl van de oorlogsfilms uit de jaren zestig: een wat pacifistisch marcheerthema, liefst ten gehore gebracht door eenvoudig tromgeroffel. Hoewel dit soms wat goedkoop overkomt, is het uiterst effectief.

De Vijanden is een kleine, sympathieke en warme film. Hugo Claus heeft ervoor gekozen geen doorsnee oorlogsfilm te maken, met veel actie en spektakel, maar een interessant en warm verhaal te vertellen over drie totaal verschillende mensen, in het dagelijkse leven zelfs vijanden, die samen proberen te overleven. De uitwerking is niet altijd even geslaagd, maar het geheel straalt een fijne en oprechte sfeer uit, waardoor je de film de foutjes graag wilt vergeven.

Waardering: ***

FILMGESCHIEDENIS
“De opzet was niet te spelen met de perikelen van een getormenteerde ziel. Wel een film maken die meer kans heeft een groter publiek te bereiken dan tot nog toe een Nederlandse film kon. Daarom ook de rechtlijnige handelingen, de niet zo complexe karakters van de hoofdfiguren en wat actie.” Met deze uitspraak bracht Claus zijn nieuwe film in de bioscopen. Hij richtte zich duidelijk op de commerciële markt en hoopte met de film ervaring op te doen om een regelmatige stroom aan publieksfilms te kunnen afleveren. Het liep allemaal anders. De Vijanden werd bijzonder matig ontvangen, waarop producent Jan Vrijman in de pers woedend reageerde: “Zij weten drommels goed dat de Nederlandse filmproductie in een onmogelijke crisis verkeert. […] De Vijanden is een duidelijk als zodanig aangekondigde poging […] die crisis te doorbreken, in het belang van de hele Nederlandse speelfilmindustrie. En wat doet de kritiek? Zwijgend over alle aantrekkelijke publiekaspecten die De Vijanden biedt (en het publiek kan daarvan getuigen!) wijst ze de film bruusk af.” De film ging in première op 29 februari 1968 en wist slechts tienduizend gulden binnen te halen.

Op 21 juni 1980 verscheen er in de Spectator een interview met Hugo Claus, waarin hij over De Vijanden het volgende vertelt: “Er werden toen de film werd opgenomen bepaalde elementaire filmregels over het hoofd gezien. Ergens had ik me toen te veel geïnspireerd op documentaires en journaalfilms, waardoor talrijke scènes de mist zijn ingegaan … De Vijanden is een flop geworden, omdat ie gewoon niet goed was.”

BEELD
Net als bij de andere films uit de Vlaamse Filmcollectie reeks heeft Vintage Films ook deze print onder handen genomen. Het resultaat is meer dan bevredigend, al is het dit keer niet perfect. De print is, op een verdwaalde filmspot na, ontdaan van beschadigingen. Het contrast en zwartniveau van deze zwart-wit uitgevoerde film zijn redelijk. Helaas oogt het allemaal net iets te grijs, maar vergeleken met andere dergelijk oude films oogt de print prima. Er is constant een redelijke hoeveelheid filmgrain aanwezig en het geheel zwalkt een beetje. Optioneel zijn er uitstekend uitgevoerde Engelse en Nederlandse ondertitels te selecteren.

GELUID
Het geluid staat in een Dolby Digital 2.0-spoor (224 kb/s) op de dvd. Ook de geluidsband is gerestaureerd en mag er wezen. De track klinkt helder en is vrij van beschadigingen. Wel is het frequentiebereik af en toe beperkt. Daar de kwaliteit van het spoor goed is, is het jammer dat de nasynchronisatie wat te wensen over laat en de later toegevoegde explosies wat dof klinken. Er wordt overigens het grootste deel van de tijd (stuntelig) Engels gesproken, waardoor de ondertitels geen overbodige luxe zijn.

EXTRA’S
Het leuk geanimeerde menu van de dvd is zowel beschikbaar in het Nederlands als in het Engels. Op de achtergrond is muziek uit de film te horen. Via het menu zijn twee extra’s te selecteren. Als eerste treffen we een twee minuten durend item aan over de première van de film in Antwerpen, helaas lijkt dit een onvolledig fragment te zijn en beslaan de eerste anderhalve minuten de openingstitels van de film. Als tweede en laatste extra vinden we de promotrailer voor de Vlaamse filmcollectie terug op de dvd.

Speelduur
ca. 91 minuten
Distributie
Bridge Pictures
Release datum DVD
23 mei 2005
Verpakking
Keepcase
Regio
0
Beeld
Anomorphic 16:9 (1,66)
Geluid
Dolby Digital 2.0 – Nederlands
Ondertiteling
Nederlands
Engels
Extra’s
Première in Antwerpen
Promotrailer Vlaamse Film Collectie