web analytics

Zwartboek (SE) – DVD-Recensie

Reacties zijn gesloten

FILM
De filmografie van Verhoeven staat vol met persoonlijke en als provocatief ervaren films. Waar Verhoeven verschijnt, is discussie. Zwartboek is zijn eerste Nederlandse film sinds De Vierde Man (1983) en zijn eerste film na Hollow Man (2000). De reden die Verhoeven had om Zwartboek te maken, is wederom een die hoge verwachtingen schept: “Met Zwartboek willen we op een entertainende manier laten zien hoe de werkelijkheid er destijds uitzag. Niet zwart-wit, maar met vele grijstinten.”

Zwartboek vertelt het verhaal van de joodse zangeres Rachel Steinn, die in Duitsland in de revue heeft gewerkt. Wanneer in Duitsland de Nazi’s de macht grijpen, keert ze terug naar Nederland. Als de Duitsers ook hier binnen vallen, moet Rachel zonder haar familie onder duiken. Wanneer haar onderduikadres aan het eind van de oorlog per ongeluk wordt gebombardeerd, besluit ze om met een groep joden de Biesbosch over te steken naar reeds bevrijd gebied. De boot stuit echter op een Duitse patrouille en alle vluchtelingen worden op brute wijze afgeslacht. Alleen Rachel weet te ontkomen. Ze wordt gered door het verzet en sluit zich bij hen aan. Onder de naam Ellis de Vries lukt het haar om aan te pappen met de hoge Duitse SD-officier Müntze. Deze is erg van haar gecharmeerd en biedt haar een baan aan. Als Ellis’ verzetsgroep wordt weggevaagd door verraad, wordt Ellis ten onrechte beschuldigd. Ellis gaat op zoek naar de werkelijke verrader. Maar zal haar wraak zoet zijn?

Het scenario van Soeteman en Verhoeven zit ingenieus in elkaar en geeft een genuanceerd beeld van Nederland in de laatste maanden voor en na de bevrijding. Ook de personages zijn dynamisch en echte mensen. Het zijn geen stereotypen. Niet elke Duitser is slecht en niet elke verzetsstrijder is goed. Waar bij Soldaat van Oranje de nadruk lag op de heroïsche daden van het Nederlandse verzet, benadrukt Zwartboek de onbeholpen, klungelige en duistere kanten. De overlopers, het verraad en daarmee de harde werkelijkheid. Mensen zijn tot alles bereid wanneer zij daarmee hun eigen leven kunnen redden of de quasi-held kunnen spelen. In dat opzicht is Zwartboek een unieke film. De realiteit wordt nergens uit het oog verloren en geniet een hoge prioriteit. Het is schrijnend om te zien hoever mensen kunnen gaan om hun doel te bereiken en hoever zij gaan wanneer zij uiteindelijk ook aan de macht staan.

 Het scenario is echter niet alleen uniek door het genuanceerde en realistische beeld, maar vooral ook door de grote vaart en meeslependheid waarmee het verhaal verteld wordt. De introductie is rustig en laat je op een mooie manier kennis maken met Rachel Steinn. Nadat haar onderduikadres per ongeluk gebombardeerd wordt en ze zich als Ellis de Vries aansluit bij het verzet, begint ook de kogelregen op de kijker. Verhoeven stort je van de ene emotie in de andere en de gebeurtenissen volgen elkaar in een rap en meeslepend tempo op. Net wanneer je even denkt rustig adem te kunnen halen, drukt hij je weer keihard met je neus op de feiten. Op sommige momenten speelt Verhoeven bewust een spelletje met de kijker zodat de klap die komen gaat voelt als een mokerslag. Ellis en haar verzetsgroep zijn niet alleen bezig met een strijd tegen de Duitsers, maar ook tegen zichzelf. Deze situatie zorgt ervoor dat je sterk met de groep, maar vooral met Ellis, mee gaat leven. Allerlei kleine, subtiele verwijzingen maken het scenario vervolgens compleet. De kenmerkende zwarte, morbide grapjes van Soeteman en Verhoeven, de subtiele dramatische verwijzingen, de nauwkeurigheid van elk klein detail en de verwijzingen naar een aantal eerdere films van Verhoeven geven het verhaal een extra dimensie. Zo zijn er in een aantal scènes duidelijk parallellen te trekken naar Soldaat van Oranje. Dit keer ogen de soortgelijke beelden echter niet heroïsch, maar genadeloos. Deze kleine dingen zullen de doorsnee kijker waarschijnlijk niet het oog springen en dat is jammer, want ze geven de film een persoonlijker en dieper karakter. Een klein minpunt is wel dat Verhoeven en Soeteman zich op sommige momenten genoodzaakt voelen om bepaalde zaken door middel van tekst nog eens uit te leggen, in plaats van te vertrouwen op het beeld.

Carice van Houten, die eerder bekroond werd voor haar rollen in Suzy Q en Minoes, is uitstekend gecast en geeft Rachel/Ellis een sterk en veelzijdig karakter mee. Haar subtiele dramatische opbouw in een aantal scènes spelen sterk in op je gevoel. Je moet als kijker wel geraakt worden door de dingen die ze meemaakt, al zal dat – net als bij haarzelf – niet direct gebeuren. Net als haar karakter maak je ook als kijker een ontwikkeling door waarbij je eerst veel dingen wegslikt en later sterk met haar mee gaat voelen. Ze is een mens van vlees en bloed die door haar intuïtieve vermogen nooit het zicht op de realiteit verliest en sterk en doortastend optreedt.

De chemie tussen Van Houten en Hoffman en Van Houten en Koch is een lust voor het oog. Vooral de scènes tussen de laatste twee zijn van hoog niveau en zitten vol spanning. Koch schitterde eerder al in bijvoorbeeld Stauffenberg en Speer und Er. Hoffman speelde eerder in De Vierde man van Verhoeven en ondanks dat hij daar niet geheel wist te overtuigen, sprak Verhoeven al in een vroeg stadium zijn vertrouwen in hem uit. Hoffman beschaamt dat vertrouwen niet en zorgt ervoor dat zijn vertolking van Hans Akkermans naast de rol van Frits van Egters in De Avonden tot een van zijn betere behoort. De rest van de cast bestaat uit gevestigde namen als Derek de Lint, Dolf de Vries, Halina Reijn en Waldemar Kobus. Enige kleine minpunt is Johnny de Mol, die echter een dermate onuitgewerkt karakter mee kreeg, dat er ook weinig eer te behalen viel. Dat er gekozen is voor Duitse acteurs voor de Duitse rollen en Engelse acteurs voor de Engelstalige rollen versterkt de realistische en serieuze inslag waarmee de film gemaakt is.

Zwartboek is de duurste Nederlandse (co-)productie tot dusver en dat valt aan alles af te zien. Karl Walter Lindenlaub en Erik van Wouden, verantwoordelijk voor camera en belichting, hebben mooi werk geleverd. De film is, in stijl van de regie, dynamisch geschoten en bevat mooie shots. Net als in Soldaat van Oranje weet Verhoeven de sfeer van de bezettingstijd voelbaar te maken; je waant je werkelijk in Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De montage door Job ter Burg en James Herbert is meeslepend, versterkt de snelheid van de film en bevat een aantal mooie overgangen. Anne Dudley, verantwoordelijk voor de muziek, zorgt voor een paar mooie, diverse thema’s en levert hiermee een prima begeleidende score.

Paul Verhoeven is terug in het land waar hij zijn opmerkelijke carrière begon en levert met Zwartboek een spectaculaire, meeslepende en harde oorlogsthriller met internationale allure af.

Waardering: *****

FILMGESCHIEDENIS
Het budget van de film was uitzonderlijk hoog: Zwartboek werd begroot op 17 miljoen euro. Lange tijd was het onzeker of de financiering wel rond zou komen en de opnames werden twee keer uitgesteld. Producent San Fu Maltha zocht ondertussen koortsachtig naar nieuwe investeerders en vond deze in een Duitse partner, de gemeente Den Haag en een Nederlandse investeerder. Alles was rond en men kon beginnen. Eind augustus 2005 was het dan eindelijk zover: Paul Verhoeven legde na een afwezigheid van ruim twintig jaar weer een stuk film vast op Nederlandse bodem.

In Nederland trok de film ruim één miljoen bezoekers en werd hij bekroond met een Gouden-, Platina-, en Diamanten Film. Op het Nederlands Filmfestival won de film Gouden Kalveren voor Beste actrice, Beste Regisseur en Beste Film. In Venetië werd de Giovanna Award in de wacht gesleept. Tevens werd de film genomineerd voor een BAFTA Award, een London Critics Circle Film Award en stond ze op de shortlist van de Oscars. De film is aan meer dan zestig landen verkocht.

BEELD
De film staat in zijn oorspronkelijke beeldverhouding 2.35:1 anamorf op de dvd. Het beeld van deze dvd oogt uitstekend. De print is geheel vrij van beschadigingen of andere mankementen en heeft een prima contrast en scherpte. Het zwartniveau is uitmuntend. Het prachtige kleurenpalet komt uitstekend tot zijn recht. Zelden zo’n strakke print mogen aanschouwen bij een Nederlandse film. Wanneer je de film afspeelt, is er automatisch een Nederlands ondertitelspoor actief op de momenten dat er geen Nederlands wordt gesproken. Deze is uit te schakelen. Tevens is er de mogelijkheid om de film in zijn geheel Nederlands of Engels te ondertitelen.

GELUID
Zwartboek staat in een Dolby Digital 5.1- (448 kb/s) en DTS 5.1 track (756 kb/s) op de dvd. Ook de geluidskwaliteit is uitstekend. Beide sporen zijn vrij van welke beschadiging dan ook en hebben een prima helderheid en detail. De dialogen zijn uitstekend te volgen. De muziek van Anne Dudley en de toegevoegde geluidseffecten klinken mooi ruimtelijk en gedetailleerd, met een prima laag en diepte. Hoewel het verschil tussen beide tracks erg klein is, klinkt de DTS track iets harder en gedetailleerder.

EXTRA’S
Disc 1:
Via het fraai geanimeerde menu, waarbij op de achtergrond muziek uit de film te horen is, hebben we toegang tot de hoofdstukindeling en een aantal extra’s. De film is opgedeeld in een ietwat krappe twaalf hoofdstukken. De extra’s op de eerste disc bestaan uit de originele bioscooptrailer, een drietal trailers van andere producties van A-Film en twee bijzonder informatieve commentaartracks. De eerste track wordt verzorgd door regisseur Paul Verhoeven. Op zijn kernmerkende enthousiaste manier praat hij de gehele film aan één stuk door over de productie, de acteurs en actrices. Meest interessant is zijn uitleg over de opbouw van diverse shots en de manier waarop hij samenwerkte met cameraman Karl Walter Lindenlaub. Tussen neus en lippen door uit hij soms zijn uitgesproken kritiek op het huidige politieke beleid van de VS, en dan met name op president Bush. De tweede track is ingesproken door scenarist Gerard Soeteman. Ook Soeteman blijkt een begenadigd spreker te zijn en vertelt vrijwel aan één stuk door over de overeenkomsten en/of verschillen met historische feiten, de acteurs en actrices en over het echte oorlogsverleden. Ook legt hij diverse momenten uit wat belangrijk is om een goed scenario te schrijven. Het valt te hopen dat beiden in de toekomst nog meer dvd’s gaan vullen met informatieve en boeiende commentaartracks.

Disc 2:
De meeste extra’s vinden we terug op de tweede dvd. Als eerste treffen we de 25 minuten durende making of aan. Beelden van achter de schermen worden afgewisseld met gesprekken met cast- en crewleden en beelden uit de film. Als tweede vinden we drie korte featurettes terug in de sectie ‘Achter de schermen bij Zwartboek‘. Tijdens de opnamen van de film was het mogelijk om via internet te volgen hoe het er op de set aan toe ging. Er zijn destijds ruim zestig filmpjes gemaakt. Helaas vinden we er maar drie terug op de dvd. Het betreft de filmpjes Shit Happens (over de inmiddels al befaamde ‘strontscène’), De Verzetsleider (over het personage dat gespeeld wordt door Derek de Lint)  en Een sympathieke Nazi (over de rol van Sebastian Koch). In totaal nemen deze drie filmpjes een kwartier in beslag.

Na dit serieuze en informatieve extra materiaal is het tijd voor een iets luchtigere benadering van de film in de Zwartboek special van de dagelijkse talkshow De Wereld Draait Door. Gelukkig gaat ook deze luchtige benadering gepaard met interessante weetjes en feiten. In veertig minuten voert de enthousiaste presentator Matthijs van Nieuwkerk gesprekken met de regisseur, scenarist en enkele leden van de Nederlandse cast. Ook schuift Mita de Groot aan, de persoonlijke assistente van Paul Verhoeven. Zij vertelt onder andere dat Verhoeven tijdens interviews het liefste cola-light drinkt, graag naar Rammstein luistert en tijdens de draaiperiode behoefte heeft aan een stille slaapkamer. De goede verstandhouding tussen Verhoeven en de castleden wordt geïllustreerd door de kleine, plagende opmerkingen en de warmte en liefde die ze voor elkaar tonen.

Als laatste treffen we première- en achter de schermen- beelden (40 min.) aan. Hierin volgen we een aantal leden van de cast en de regisseur op de tocht die Zwartboek maakte langs diverse internationale en nationale filmfestivals en premières. Tussendoor voert René Mioch enkele gesprekken met de betrokkenen. Zo zijn we onder andere te gast in Venetië, Den Haag en op het Gala van de Nederlandse Film tijdens het jaarlijkse Nederlands Film Festival. Een leuke en openhartige compilatie die leuk in elkaar is gezet.

A-Film levert met zowel de Special Edition als de Limited Edition een uitgave af die recht doet aan de film. Het valt wel te hopen dat we in de toekomst ook nog een dvd kunnen verwachten met daarop alle ruim zestig korte making of filmpjes.

Speelduur
ca. 138 minuten
Distributie
A-Film
Release datum DVD
26 april 2007
Verpakking
Keepcase met kartonnen slipcase
Regio
2
Beeld
16:9 anamorphic (2,35)
Geluid
Dolby Digital 5.1 – Nederlands
DTS 5.1 – Nederlands
Ondertiteling
Nederlands
Engels
Nederlands (doven)
Extra’s
Disc 1:
Originele bioscooptrailer
Commentaartrack Paul Verhoeven
Commentaartrack Gerard Soeteman
Disc 2:
Making of (25 min.)
Achter de schermen (15 min.)
Première en achter de schermen (40 min.)
Zwartboek in De Wereld draait door (41 min.)