Voor regisseur Martin Koolhoven betekent Oorlogswinter, gebaseerd op het gelijknamige boek van Jan Terlouw, na drie luchtige zijstapjes – de lichtvoetige en subiele familiefilm Knetter en de multicultikomedies Het Schnitzelparadijs en ’n Beetje Verliefd – de terugkeer naar intens en gevoelig drama. In onder meer Suzy Q. en Het Zuiden bewees hij gevoelens en emoties van de protagonist voortreffelijk in beelden te kunnen vangen. Met Oorlogswinter gaat hij echter nog een stapje verder en maakt hij zijn beste film tot dusver. “Ik wilde een grootse, emotioneel meeslepende film maken over een jongen in de oorlog. Een jongen die graag volwassen wil worden. Maar als dat gebeurt, is het de vraag of hij daar zo blij mee is.”
Volwassen
Bijna driehonderdduizend exemplaren gingen er tot dusver over de toonbank, meer dan een miljoen Nederlanders lazen het boek inmiddels en schoolkinderen groeien er nu al decennialang mee op; ‘Oorlogswinter’ van Jan Terlouw behoort, net als ‘Kruistocht in Spijkerbroek’ van Thea Beckman en ‘De Brief voor de Koning’ van Tonke Dragt, tot het collectieve geheugen van Nederland. Ook Koolhoven las het boek voor het eerst toen hij nog een jonge puber was. Naast het spannende avontuur herinnerde hij zich ook de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog die Terlouw beschreef. “In de zomer van 2002 heb ik het opnieuw gelezen tijdens een vakantie in Noorwegen. Ik las het in één nacht uit.”
Direct daarna belde Koolhoven producent Els Vandervorst om achter de rechten aan te gaan. Die bleken wonderwel nog vrij. Vier jaar lang werkten de regisseur en medescenaristen Mieke de Jong en Paul Jan Nelissen vervolgens aan het scenario. Terlouw was al vaker benaderd voor een verfilming, maar behoudens de televisieserie uit 1975 kwam niemand met een tot tevredenheid stemmend scenario voor en visie over de film (en het boek). De schrijver wilde geen letterlijke adaptatie van zijn boek, maar vond het wel belangrijk dat de rode draad en hoofdthema’s gewaarborgd zouden blijven. Koolhoven: “Het gaat om het verlies van onschuld. Een jongen komt in een snelkookpan terecht. Aan het begin van de film wil hij volwassen worden, aan het einde is hij volwassen, maar is het de vraag of hij daar wel zo blij mee is.”
Moderne historie
In vergelijking met het boek zijn een aantal personages verdwenen – zo komt de barones niet in de film voor, maar blijft de rol die ze in het boek speelt behouden – en de emoties aangescherpt. Ook bevat de film veel minder dialoog. “Het lijkt wel een rare Nederlandse wet dat je historische drama’s ouderwets moet verfilmen. Ik wilde het anders aanpakken. In your face, op de huid.” Om dit te bereiken, koos de regisseur er bewust voor de dialogen tot een minimum te beperken, de taal ietwat te moderniseren, te filmen alsof we ons in het hoofd van het hoofdpersonage bevinden en optimaal gebruik te maken van de barre en winterse omstandigheden waarin het verhaal zich afspeelt.
“Ook de sneeuw helpt. Oorlogswinter refereert daardoor visueel niet aan andere oorlogsfilms. Ik heb voor een hybride taal gekozen. Niet te populair, maar ook niet gedateerd. In de dialogen heb ik voortdurend geschrapt. Als filmmaker wil ik verhalen steeds visueler vertellen. Dat is een proces van de laatste jaren. Door al die elementen – de cameravoering, de taal, de muziek – word je in de film gezogen en raak je betrokken bij wat er gebeurt.”
Door deze visuele aanpak omzeilt Koolhoven het gevaar van uitleggerige dialogen en het expliciet benadrukken van bepaalde gemoedstoestanden of emoties. “Ik wil niets uitleggen van het publiek al weet. De emoties die je met de jongen beleeft, dat vind ik belangrijker. Dat je geraakt wordt door zijn verhaal. Dat is waar film goed in is. Film kan, meer nog dan andere verhalende kunstvormen, dicht bij een personage brengen. Laten meemaken wat hij meemaakt. En dat maakt je volgens mij een rijker mens.”
Stijl
Naast de gebruikelijke lof voor Koolhovens spelregie – ook in Oorlogswinter weet hij het beste uit de cast te halen, met name debutant Martijn Lakemeier (in de rol van Michiel) maakt indruk – springt ook de aparte visuele stijl van de film bij velen in het oog. “We hebben dicht op de huid van Martijns personage gefilmd, zodat je echt in zijn hoofd kruipt. Guido (Van Gennep, de cameraman red.) en ik houden allebei van spaghettiwesterns. Van Sergio Leone, maar ook van Sergio Corbucci en anderen. Het lukte hen een slordige, hand-held stijl te combineren met hypergestileerde, operateske scènes.” In Oorlogswinter worden beide stijlen eveneens gecombineerd. Om ervoor te zorgen dat een wisseling in stijl niet als een breuk aan zou voelen, hebben Van Gennep en Koolhoven veel overlegd. “Je kunt niet op driekwart van de film ineens met een heftige slow-motion komen. Dat moet je dus eerder introduceren.”
De aankleding van de film oogt uitermate authentiek, en krijgt door de besneeuwde landschappen en een blauw ogende filter een ijzige aanblik en extra dimensie. “Het is een film over verlies van onschuld. Dat komt terug in de art direction en kleding. We zochten binnen de realiteit naar wat wij wilden. En dat waren niet de bruintinten van de meeste oorlogsfilm, maar een fris gevoel. Het sneeuwlandschap hielp daarbij. En lichte interieurs.”
Donaggio
Voor de muziek bij de beelden dacht Koolhoven direct aan één van de meest gewaardeerde componisten over de gehele wereld: Pino Donaggio, die eerder de muziek verzorgde voor o.a. Body Double, Don’t Look Now en Dressed to Kill. “Wat me bij Pino Donaggio vooral aanspreekt, is de lyriek en pathos. Daarvoor moet je denk ik uit het land van de opera komen. Alleen Italianen weten met een paar akkoorden zo’n emotie op te roepen. Dat gevoel zocht ik ook voor Oorlogswinter.”
“Ik heb hem gewoon het scenario opgestuurd en dat vond hij mooi. Bij onze eerste ontmoeting vertelde ik wat ik met de muziek wilde. De hele film draait om de jongen, het thema is verlies van onschuld. Zo kwam ik op het idee het thema muzikaal te laten vertolken door een jongenssopraan. Dat vond hij een prachtige vondst en was voor hem de inspiratie voor de soundtrack. Hij vertelde me laatst welke regisseurs hij heeft afgezegd omdat hij te druk is. Dat waren grote namen.”
Of het publiek de film zal weten te vinden, wordt vanaf aankomende donderdag duidelijk. Terlouw is in ieder geval blij met het eindresultaat: “Het is een prachtige, aangrijpende film geworden. Er zitten scènes in van internationale klasse, zoals de fussilering. Ontroerende momenten ook, bijvoorbeeld als Michiel bij zijn eerste keer scheren wordt geholpen door zijn vader. Oorlogswinter is geen kinderfilm. Het is een film voor volwassenen, waar kinderen best mee heen kunnen.”
Oorlogswinter draait vanaf aanstaande donderdag (27 november) in de Nederlandse bioscopen. Vanaf 3 december is de film ook in België te zien.
In januari 1945 was ik 8 jaar en zat ik achterop de fiets en ging ik met mijn ouders van Rotterdam naar Donkerbroek in Friesland op de vlucht voor de honger. De film Oorlogswinter riep bij mij de sfeer van toen op, kou,armetierigheid en angst voor de Duitsers.Het liet goed zien, hoe rechteloos de mensen waren en dat je niemand kon vertrouwen en dat niet alles was, zoals je dacht dat het was. De honger was niet voelbaar, daarvoor zagen de mensen in de film er toch te gezond voor uit. Misschien ook wel onmogelijk om dat nu nog te voelen. Ik kon mij niet voorstellen, dat al die mensen naar die executie gingen kijken! Was dat echt zo?
Het verhaal van een jongen opweg (versneld) naar volwassenheid is prachtig verfilmd.Deze film verdient een onderscheiding! C.G.
hellup ik moet een verslag maken maar hier heb ik niks aan!!!
De VARA-serie Oorlogswinter uit 1975 vind ik als boekverfilming veel beter dan de film Oorlogswinter uit 2008. Volgens mij wijkt de film uit 2008 zodanig af van het boek, dat je niet meer van boekverfilming kunt spreken. En dat ook op hoofdlijnen. Natuurlijk vind ik het terecht, dat veel dialogen eruit zijn gehaald. Maar ook een aantal belangrijke gebeurtenissen zijn er uit gehaald of vervangen door andere gebeurtenissen. Niet alleen de rol van de barones, hoewel die rol heel belangrijk was. Ook
de ontsnapping van Dirk e.a. uit de trein, het briefje van Michiel (bedacht door oom Ben) aan Schafter, het kwalijke plan van oom Ben om Jack naar de Duitse kazerne te sturen, het pas na de bevrijding duidelijk worden van de werkelijke rol van Schafter, enz.enz.
Ik denk, dat de film ook een andere naam had moeten hebben en de personen ook.
Verder, ik denk, dat de film minder geschikt voor jeugdige kijkers is dan het boek en de VARA-serie. Volgens mij had de filmmaker dan moeten voorkómen.
Ik zou wel eens willen weten, of de winter 44-45 echt een strenge winter was. Zou er wellicht een elfstedentocht zijn gehouden, als het vrede zou zijn geweest in die winter 44-45? Of was het misschien een kwakkelwinter, die streng aanvoelde omdat er honger was? Lag er steeds veel sneeuw?
ik moet een verslag maken voor school mmaar wat heb ik hier nou aan ik moet maar 1 samenvatting hoorr !!!!!!!!!!!!