Regisseur Rudolf van den Berg richtte zich de afgelopen decennia voornamelijk op de internationale markt met producties als The cold Light of Day (1996) en Snapshots (2002). Met de Grunberg-verfilming Tirza maakt hij zijn eerste volledig Nederlandse speelfilm sinds De Johnsons (1992). ‘Tirza gaat over de uitgeholde mens.’

Fysiek
Tirza betekent voor Van den Berg zijn eerste speelfilm in acht jaar. In de tussentijd legde de regisseur zich voornamelijk toe op het schrijven van scenario’s en maakte hij in 2007 de documentaire Staal & Lavendel – De Levensladder van Cornelis Verolme. Toch miste de cineast de sfeer op de set. ‘Ik heb me weleens overbodig gevoeld in die periode, net als Jörgen Hofmeester in de film.’

Het idee voor Tirza ontstond in de zomer van 2007, toen Van den Berg met zijn vriend en compagnon – en producent van de film – Jeroen Koolbergen sprak over boeken die ze hadden gelezen. ‘Tirza’ van Arnon Grunberg kwam ter sprake. ‘Hardop dacht ik na wat me getroffen had in het boek,’ vertelt Van den Berg. ‘Het eerste wat in me opkwam was niet de plot, maar een beeld. Het beeld van die bleke, wanhopige man met dat zwarte meisje in de woestijn.’

‘’Tirza’ gaat over leegte, duisternis, schaamte en wanhoop. Over gedoemd zijn door je eigen karakter. Dat vooral. Gedetermineerd zijn door een lot dat je niet kunt besturen. Zo zag ik de film ook voor me: als een film die je niet loslaat. Die fysiek tot je doordringt.’

Dooltocht
In vergelijking met het boek speelt de film zich grotendeels af in Afrika, terwijl de film zich voornamelijk in Amsterdam afspeelt. Voor Van den Berg vooral een intuïtieve keuze. ‘Gevoelsmatig wilde ik weg bij dat Hollandse. Tirza gaat voor mij over de eenzaamheid van Jörgen die zich realiseert dat zijn leven is mislukt. Hij is overbodig. De reis naar de Afrikaanse woestijn is daarvoor een prachtige metafoor. Een man op weg naar the heart of darkness.’

Naast deze aanpassing heeft Van den Berg nog enkele andere veranderingen doorgevoerd. Zo is het einde van het verhaal anders en zijn er scènes in de film terug te vinden die in het boek niet voorkomen. Schrijver van het boek, Arnon Grunberg, liet de regisseur echter zijn gang gaan. ‘Hij had een paar vragen over het scenario, maar de belangrijkste opmerking was: “Ga je gang, zorg dat je er een goede film van maakt.” Arnon is net zo wijs als Gerard Reve. Die zei voor de verfilming van ‘De Avonden’ alleen maar: “Laat Gods zegen op uw werk rusten.” Reve dacht ook: als het een flutfilm wordt doet dat geen afbreuk aan het boek. Dat klopt natuurlijk. Ik heb gehoord dat Arnon het een mooie film vindt en ik ben blij dat hij mij zo genereus de vrijheid heeft gegeven.’

‘Wat me in het boek vooral raakte is de kwelling van een mislukt bestaan. Dat is de dooltoct van Jörgen. Wat is de kern van jezelf als je leven overbodig is geweest? Je krijgt 40, 60 of 80 jaar op deze aardbol, maar had er net zo goed niet kunnen zijn. Wat doe je dan nog met je bestaan? Dat is existentieel de vraag. Dat ging ik bij het schrijven en draaien steeds meer voelen. In die zin heeft de film ook meer met mezelf te maken dan ik me vooraf heb gerealiseerd.’

Slachtoffer
De hoofdrol in Tirza wordt gespeeld door een indrukwekkende Gijs Scholten van Aschat (Op Afbetaling, Cloaca). Van den Berg liet Aschat ook geen auditie doen, maar benaderde de acteur zelf. ‘Hij is een van onze allerbeste acteurs. Gijs heeft nadrukkelijk zijn eigen ideeën. Hij neemt niet altijd letterlijk over wat ik wil, maar staat wel open voor uitwisseling, voor het gevecht. Dat vind ik prettig. Een goede acteur hoeft niet precies te doen wat ik zeg. Dat levert niets verrassends op.’

‘Aan de ene kant heeft Gijs iets beminnelijks en speels, maar hij kan razendsnel schakelen naar gevaarlijk. Bovendien straalt hij intelligentie uit. Dat vond ik belangrijk. Jörgen mocht geen slachtoffer zijn.’

Tirza wordt gespeeld door Sylvia Hoeks, die eerder schitterde in Jos Stellings Duska en Sombogaarts De Storm. ‘Sylvia kwam er pas in de laatste fase bij. Aanvankelijk dacht ik dat ze misschien iets te oud zou zijn, maar aan het spel van Gijs merkte ik direct dat zij de beste was. Bij haar ging hij het meest op in zijn rol. Sylvia is een geweldige actrice, met een jeugdige uitstraling.’

Tirza is de openingsfilm van het Nederlands Film Festival op 22 september. Op 30 september gaat de film landelijk in première.