De Kroatische Tatjana Božić hoorde van haar moeder al het advies dat ze nooit moest trouwen. Toch komt ze uit een maatschappij waarbij een relatie en trouwen wel van je verwacht wordt. De in Amsterdam woonachtige filmmaakster heeft half Europa doorkruisd en al heel wat relaties achter de rug. Haar exen hebben inmiddels weer nieuwe relaties en zelfs gezinnetjes gesticht. Voor haar documentaire Happily Ever After besloot ze te onderzoeken waarom het toch altijd mis gaat met de mannen in haar leven, door in gesprek te gaan met haar ex-vriendjes. Parallel hieraan documenteert Božić haar relatie met de Nederlandse Rogier, waarin inmiddels ook de eerste barstjes komen. Neerlands Filmdoek sprak met de documentairemaakster.
Wat heeft je doen besluiten om zo’n ongelooflijk persoonlijke en intieme film te maken?
“Het klinkt misschien wat pretentieus, maar ik had het gevoel alsof ik door een idee was gegrepen. Ik wilde aanvankelijk een vrolijke, vrouwelijke film maken over waarom het mis ging met mij en mijn relaties. Toen ik dat besloot dacht ik dat ik alles achter me had gelaten en het daarom dus wel kon. Ik had toen geen issues meer met relaties. Ik ging naar Belfast voor het volgen van een masterclass over het ontwikkelen van een film en daar ontmoette ik Rogier. Hij was daar met zijn eigen film. Hij las mijn filmvoorstel en wist dus wie ik was en wat ik wilde gaan doen. Toen ik mezelf in het diepe gooide wist ik niet dat het zo’n persoonlijke film zou worden. Het werd duidelijk dat de film niet zou werken als ik anderen de schuld zou geven. Als je gelukkig wilt zijn, moet je naar jezelf kijken. Daar heb ik lang tegen gevochten. De ene Tatjana was een personage in de film en ze wilde mooi en slim zijn. Maar de andere Tatjana was de filmregisseur. Toen ik de scène met mijn ex Pavel zag vond ik het heel sterk, maar op dat moment wilde ik het niet in m’n film hebben, ik vond mezelf lelijk. Maar tijdens het monteren zag ik dat het te goed was om niet te gebruiken. Er hebben heel veel mensen meegeholpen bij het montageproces, ook veel mensen die ik niet kende. Op die manier ging ik langzaam door een acceptatieproces en aanvaardde wie ik was. Ik voel me nu nergens meer onzeker over.”
Toch vergt het behoorlijk wat moed om bepaalde scènes in de film te laten. Hoe vond Rogier het dat je een film wilde maken over je exen?
“Hij wist toen ik hem ontmoette natuurlijk al van mijn plannen. Dat intrigeerde hem waarschijnlijk ook. Hij heeft heel erg met me meegedacht. Hij had er totaal geen problemen mee dat ik mijn exen ging opzoeken. Voor mijn eerste bezoek aan Rusland riep hij me alleen maar gekscherend na dat ik niet moest vreemdgaan. Maar daar is tussen ons nooit sprake van geweest. Hij moest alleen wel enorm veel vertrouwen in me hebben dat ik hem niet afschilderde als een klootzak in de film. Maar als ik dat bij hem of mijn exen zou hebben gedaan, zou ik als personage heel onsympathiek zijn overgekomen, daar wil niemand naar kijken. Een gezonde afstand en wat zelfspot hielpen heel erg. Door het tonen van mijn eigen kwetsbaarheid en openheid wordt het ook minder een film die alleen over mij gaat. Het is universeler.
Naast de hereniging met je exen documenteer je ook de relatie met Rogier. Hoe kwam het uiteindelijke project tot stand?
“Ik was veel jonger in de relaties die ik in de film onderzoek. Ik was toen een drama queen en onzeker. Ik weet nu veel beter wie ik ben. Met Rogier voelde het meteen als goed materiaal en hij stond er open voor. Ik had toen nog niet eens het plan om dit te integreren met mijn vrolijke film over mijn exen. Het was natuurlijk ook heel aantrekkelijk dat al mijn voormalige vriendjes in andere landen wonen. Het oorspronkelijke idee omvatte ook nog een Italiaan en een Amerikaan. Eén ervan, over een ex die na mij er met een man vandoor ging en nu weer met een vrouw getrouwd is, heb ik eruit gelaten omdat het niet dramatisch genoeg was. Ondertussen verhuisde ik in 2008 naar Nederland. In 2009 kwam de IKON erbij en we zijn pas in 2011 begonnen met filmen. Rogier heeft ook meegeholpen bij het monteren, maar uiteraard niet de scènes tussen ons tweeën. Met Boudewijn Koole heb ik het meest gewerkt. Dat was een perfecte match. Ik vond het belangrijk dat er een dramatische boog was die de hele film overeind bleef, daar heeft hij veel bij geholpen.”
Je moeder vond dat je niet moest trouwen. De Russische vriendin in de film zegt dat je nooit weet wat je wil. Je komt over als een hele standvastige, krachtige, geëmancipeerde vrouw. Waarom verlies je jezelf toch steeds in relaties?
“Dat was ook heel verwarrend. Mezelf zo verliezen bij een man zoals in het verleden zou me nu niet meer overkomen. Ik wilde toen heel veel in een relatie geven, maar toch was het ook heel vaak gelijkwaardig. Ik vraag me wel af dat het verliezen van mezelf komt door hoe ik ben of door de patriarchale maatschappij waarin ik ben opgegroeid. Je zorgt voor je familie, voor je kinderen en voor je man. Mijn moeder was destijds heel modern door te zeggen dat ik niet moest trouwen. Toen ik maar niet trouwde draaide dat om en werd ze er juist heel treurig van. Ze zei haar baan op om bij haar familie te zijn, en werd een ongelukkige huisvrouw en een alcoholist. Ik denk dat het heel vrouweigen is om er alles aan te doen om harmonie en samenzijn te bewerkstelligen. Als je er zoals ik te veel in doorschiet dan is dat niet goed. Als er een ander is dan wil ik onbewust voor die persoon zorgen. Mannen hebben dat niet, die worden meer gedreven door actie en ego.”
De titel van je film verwijst natuurlijk naar de sprookjes waarin ze nog lang en gelukkig leven. Is dat een ideaalbeeld dat je nastreeft?
“In sprookjes en vooral Doornroosje hoeven ze nooit iets te doen. Ze ligt te slapen en de man komt wel naar haar toe. Het huwelijk is dan het ultieme doel. Ik heb nooit gedroomd van een huwelijk. Wat mijn moeder in eerste instantie ook zei, als kind kon ik nog zo goed op school zijn, maar eigenlijk was in Kroatië mijn toekomst het huwelijk. Dat legt een behoorlijke druk op je. Dit zijn twee tegenstrijdige boodschappen. In de sprookjes hoor je nooit hoe ze zo lang en gelukkig leven. Of zoals Tolstoj in het begin van Anna Karenina zegt: ‘elk gelukkig huwelijk verloopt op dezelfde wijze’. Alle gelukkige families lijken op elkaar; elke ongelukkige familie is ongelukkig op z’n eigen manier. Daarom zijn normale relaties niet interessant voor film. De titel van mijn film is dus heel ironisch bedoeld. In de echte wereld bestaat dat ideale plaatje niet.”
Er zijn theorieën dat sommigen mensen gewoon niet zijn weggelegd voor relaties. Gaat dat ook voor jou op?
“Voor mij in deze fase van het leven geldt dat ik het beeld van lang en gelukkig echt heb moeten laten varen. Ik heb nu heel erg de behoefte om alleen te zijn en rust te hebben. Daarom heb ik nu een LAT-relatie en dat werkt momenteel goed voor me.”
Je ruziet wat af met Rogier in de film. Dat was enerzijds verfrissend want herkenbaar, maar anderzijds ook heel ongemakkelijk om naar te kijken.
“We hebben zo veel materiaal tussen ons geschoten. We bekvechten over de meest onzinnige dingen. In de montage werd het een stuk minder persoonlijk voor me. Ik keek naar de dramatische functie van de scènes. Ik kan echt vreselijk irritant zijn, maar dat gebeurt ook met je als vrouw als je een baby hebt en zes maanden alleen maar thuis zit. Ik voel nu vooral veel empathie. Niet met mezelf, maar met vrouwen in mijn situatie.”
Hoe zijn relaties de afgelopen jaren in jouw visie veranderd?
“Als het om de liefde gaat, leven we in een mondiale staat van verwarring. Vroeger was alles veel duidelijker. Je had het huwelijk en daar kwamen bepaalde verwachtingen uit voort. Honderd jaar geleden was dat nog niet eens liefde. Het had bijvoorbeeld een economische functie. Als je liefde gaat verwachten, dan ontstaat ook de mogelijkheid om niet bij elkaar te blijven. Er zijn zo veel opties bij gekomen. Dat maakt je enorm rijk, en je hebt nog steeds de keuze, maar het is er allemaal niet overzichtelijker op geworden. Relaties en liefde zijn niet synoniem. Je moet in een relatie in andere dingen investeren dan in liefde.”
Happily Ever After draait vanaf deze week in de bioscoop.